آداب و رسوم فراموش شده چهارشنبه سوری

به گزارش مرور نیوز، ایرانیان هر ساله در شب آخرین چهارشنبه سال که به چهارشنبه سوری معروف است دور هم جمع می شوند و با برافروختن آتش این روز را جشن می گیرند.

افراد در کنار آتش جمع می شوند و همراه با رقص و آواز یک به یک از روی آتش می پرند و جمله زردی من از تو، سرخی تو از من را می خوانند که نشان دهنده این است که مردم خواهان آن هستند که بیماری ها و ناراحتی ها و نگرانی های سال کهنه را به آتش بسپارند تا سال نو را با آسودگی و شادی و تندرستی آغاز کنند.

این جشن که از غروب سه شنبه آغاز می شود در میان بیشتر ایرانیان رواج دارد و وابسته به دین یا قومیّت خاصی نیست و چون این جشن با برپا کردن آتش همراه است در قبل از تهاجم اعراب در بین نیاکان به جشن سوری مرسوم بود.

چهارشنبه سوری از آئین های دیرینه ی ایرانیان است که در استان های مختلف ایران مراسمی با سبک های سنتی و شکل های مختلف برگزار می شد، اکنون نیز برخی از آن رسوم در بعضی از استان های ایران انجام می شود.

در شاهنامهٔ فردوسی اشاره‌هایی درباره بزم چهارشنبه‌ای در نزدیکی نوروز وجود دارد که نشان‌دهنده کهن بودن این جشن است. مراسم سنّتی مربوط به این جشن ملّی، از دیرباز در فرهنگ سنتی مردمان ایران زنده نگاه داشته شده‌است.

اسفند دود کردن و آجیل خودرن، فال گرفتن،  فال گوش  و  قاشق زنی از باورها و رسم هایی است چهارشنبه آخر سال است که هنوز به کلی فراموش نشده است. مقارن غروب قبل از تشریفات جهیدن از روی آتش و گاهی هم بعد از آن باید کوزه ای شکسته شود. این رسم به این شکل انجام می شد که در یک کوزه کمی زغال (نشان سیاه بختی) و اندکی نمک (نشان شوری چشم) و یک سکه کم ارزش می گذاشتند و بعد از کمی رقص و دست به دست گرداندن این کوزه، نفر آخر آن را سر بام می برد و از آن بالا به پایین می انداخت. کوزه ای که شکسته می شد باید کهنه ترین کوزه ها باشد زیرا آن کوزه حامل غمهاست. خلاصه چون می شکست اهل خانه یک صدا می پرسیدند: "چه بود شکستی؟"، می گفت: "قضا - بلا". می گویند: "توی آن چه بود؟"، جواب می دهد: "توی آن غم و غصه".

قاشق زنی

قاشق‌زنی یکی از رسومات ایرانی است که در شب چهارشنبه‌سوری برپا می‌شد. حاصل نهایی قاشق‌زنی، پخت و توزیع آش ابودردا بوده‌ است. در این مراسم که رسمی زنانه‌ است، زنان چادری بر سر انداخته و گاه نقابی بر چهره می‌زدند تا ناشناس بمانند. آنگاه با قاشق بر کاسه یا قابلمه یا بر در خانه می‌کوبیدند و اهل خانه را از آمدن خویش آگاه می‌کردند. اهل خانه کاسه خالی را گرفته و مشتی آذوقه خشک از قبیل بنشن در آن ریخته و بازمی‌گرداندند. گاه بجای آذوقه پول نقد به قاشق زن پرداخت می‌شده‌است. مهمترین شرط در قاشق زدن ناشناس ماندن قاشق‌زن بوده‌است؛ لذا نه قاشق‌زن و نه صاحب منزل، در هنگام مواجهه سخن نمی‌گفته‌اند.

فال‌گوشی و گره‌گشایی

فال‌گوشی و گره‌گشایی از رسم‌ های دیگر چهارشنبه‌ سوری است که در آن دختران جوان نیت می‌کنند، پشت دیواری می‌ایستند و به سخن رهگذران گوش فرا می‌دهند و سپس با تفسیر این سخنان پاسخ نیت خود را می‌گیرند و بعضی ها برای اینکه گره از کار فرو بسته آنها گشوده شود، گوشه دستمال یا چهار قد یا چادر یا پیراهن خود را گره می زدند و می رفتند سر گذر در یک جای خلوت در تاریکی می ایستادند اولین کسی که از آنجا عبور می کرد خواه زن باشد خواه مرد یا بچه گره را جلو او می بردند بی آنکه حرفی دیگر بزنند می گفتند: "گره از کارم باز کن"، به کسی که این پیشنهاد شده واجب بود که گره را باز کند و برود. این گره گشایی به وسیله قفل هم ممکن است. در آن صورت باید گفت: کار بسته ام را باز کن.

بخت گشایی

برای بخت گشایی در شب چهارشنبه سوری تدابیری معمول است و از همه شگفت تر آن است که به دبّاغ خانه می روند و از آب دباغ خانه اندکی برمی دارند و با خود به خانه می آورند و برای گشوده شدن بخت بر سر می ریزند.

چشم نظر

رسم دیگر این بود که باید هفت دانه پنجاه دیناری برداشت و از هفت دکان عطاری رو به قبله اسپند و کندر خرید و همه را مخلوط کرد و در یک کیسه ریخت و به دیوار رو به قبله آویزان کرد. شب، همین که تشریفات دیگر تمام شد موقع چراغ روشن کردن از آن اسپند یک مشت در آتش باید ریخت. این کار باید به دست بزرگترین خانمی که در خانه هست، از نظر سن، انجام گیرد. او باید بچه ها را یکی یکی از میان دود اسپند بگذراند. قبل از ریختن اسپند در آتش باید آنرا دور سر همه اهل خانه گردانده و این ورد را بخواند: "اسپند اسپند دانه اسپند سی و سه دانه بترکد چشم حسود بیگانه. همسایه دست راستی، همسایه دست چپی، همسایه روبرو، همسایه پشت سر ... "

پس از ختم این تشریفات اهل خانواده گرد هم جمع می شوند وبه خوردن آجیل مشکل گشا شامل هفت نوع خشکبار و شیرینی می پردازند و به شادی و تفنن مشغول می گردند.

نسل جدید ایران از آیین‌های این جشن شناخت چندانی ندارد​ و برخی معتقدند در سال‌های اخیر چهارشنبه‌سوری با حرکت به سوی خشونت، تحریف و استحاله شده‌ است و از اصالت خود فاصله گرفته‌است.

امروزه، استفاده از مواد محترقه و آتش‌زا که دست‌ساز و خطرناک هستند بسیار رایج و جایگزین آیین‌های کهن شده‌ است.

اجرای سنت های قدیم باید در شرایطی برگزار شود که به اصل آن خدشه وارد نکند اما متاسفانه برخی از افراد با به کارگیری موادی که علاوه بر آلودگی صوتی ، آسیب دیدگی و تلفات جانی را نیز به همراه دارد خاطرات این شب را تیره میکنند.

بهتر است بگوییم، کسانی که با منفجر کردن ترقه و پراکندن آتش سلامتی مردم را هدف می گیرند، با تن دادن به رفتاری آمیخته به هرج و مرج روحی، آیین چهارشنبه سوری را تحریف کرده اند.