تربت حیدریه از جمله شهرستان‌های استان خراسان رضوی است که آثار متعدد تاریخی‌اش پذیرای گردشگران داخلی و خارجی است.
به گزارش مرور نیوز، تربت‌حیدریه در 140 کیلومتری جنوب مشهد قرار گرفته است. آب و هوای سرد و معتدل و پیشه اهالی‌اش کشاورزی، دامداری و تولید صنایع دستی است. این شهر که به سبب وجود آرامگاه «قطب‌الدین حیدر زاوه‌ای» عارف سده ششم هجری، تربت‌حیدریه خوانده می‌شود، در ناحیه‌ای قرار دارد که در قدیم به آن زاوه می‌گفتند.
بنای زاوه را در اسطوره‌ها به «زوتهماسب» نسبت می‌دهند، اما تاریخ برجسته آن از دوره اسلامی آغاز می‌شود. در اوایل سده هفتم هجری زاوه از شهرهای تابع نیشابور بود و حدود 320 قریه داشت، اما با حمله مغول ویران شد و پس از آن نیز به سبب وقوع زلزله و شیوع وبا هزاران نفر از مردمانش جان سپردند.
در دوره‌های بعد از پایان دوره صفویه تا آغاز قاجار زاوه مورد تاخت و تاز ازبک‌ها، افغان‌ها و ترکمن‌ها قرار گرفت و آسیب فراوان دید؛ لیکن در ابتدای دوره قاجار «اسحاق خان قرایی» برج و بارویی را برای آن بنا نهاد و در واقع شهر را از نو پی افکند.
به همین سبب تربت‌حیدریه را گاه نیز «تربت اسحاق خان» نامیده‌اند. با این همه، تربت‌حیدریه از دوره قاجار در فقر و محرومیت به سر می‌برد و متاسفانه این محرومیت هنوز از چهره شهر زدوده نشده است.
بسیاری از دیدنی‌های تربت‌حیدریه در فاصله دوری از شهر قرار دارند و دیدنشان برای عموم مردم تا حدودی دشوار است. مهم‌ترین دیدنی‌ها عبارتند از:
مزار قطب‌الدین حیدر
« قطب‌الدین حیدر زاوه‌ای» که گاه او را با « قطب‌الدین حیدر تونی» اشتباه می‌گیرند، سرسلسله فرقه حیدریه و از معاصران «عطار نیشابوری» است. گفته‌اند که او از ظهور و غلبه مغولان بر ایران خبر داد و خود همان ایام به غاری رفت و ناپیدا شد.
پیروان قطب‌الدین طوق و حلقه آهنین در گوش خود می‌کردند تا از وسوسه آمیزش با زنان دور بمانند. در واقع این عده اطوار و رفتار قلندرگونه داشتند و مانند قلندران در سیر و کوچ بودند. بدین سبب، طریقت حیدری حتی تا نواحی دوردستی مانند قونیه (در ترکیه امروزی) گسترش یافت.
مزار شیخ قطب‌الدین حیدر زاوه‌ای در داخل شهر تربت‌حیدریه، مجموعه بزرگی است که بناهای متنوعی مانند ایوان، صحن، گنبدخانه، مسجد و سردابه را در برمی‌کیرد. به درستی مشخص نیست بنای مزار شیخ چه زمانی ساخته شده، اما روشن است که مجموعه مزار وی در دوره صفویه توسعه چشمگیری پیدا کرده است.
قدیمی‌ترین تاریخ نوشته این مجموعه بر ضریح چوبی داخل مزار قرار دارد وسال 987 هجری قمری را نشان می‌دهد.
بنای بازه‌هور
بنای بازه‌هور به عنوان یکی از کهن‌ترین بناهای باقی‌مانده در خراسان در کنار راه قدیم مشهد-تربت‌حیدریه و در فاصله 75 کیلومتری جنوب مشهد قرار دارد. بیشتر می‌پندارند که بازه‌هور یک آتشکده است، اما صحت این نظر به اثبات نرسیده؛ آنچه بنای بازه‌هورا را مورد توجه عموم باستان‌شناسان و پژوهشگران معماری ایران قرار داده، سبک معماری و خصوصا شیوه ساخت گنبد آن است.
گنبد از عناصر بسیار مهم معماری ایران است که طی قرن‌ها به کمال زیبایی و استحکام رسیده است. حساس‌ترین مسئله در ساخت آن نیز انتقال از فضای مربع بنا به قاعده دایره گنبد است که خود تکنیک‌ها و شیوه‌های اجرایی پیچیده‌ای را می‌طلبد.
در بنای بازه‌هور، معمار چیره‌دست اثر با شیوه‌ای ساده، اما نوآورانه؛ الوارهای چوبی را در گوشه‌ای قاعد مربع بنا کار گذاشته و مربع را به هشت ضلعی بدل کرده است. سپس دایره گنبد را بر این هشت ضلعی قرار داده و بر زیبایی و استحکام آن افزوده است. بنای بازه‌هور به احتمال زیاد در آغاز دوره ساسانی، یعنی در سده سوم میلادی ساخته شده است.
آرامگاه شیخ ابوالقاسم
«شیخ ابوالقاسم علی گورکانی» (متوفی سال 450 هجری قمری) پنجمین قطب سلسله صوفیه «معروفیه» است. آرامگاه او در 3 کیلومتری جنوب‌شرقی تربت‌حیدریه بر فراز یک تپه قرار دارد و ساختمان آن به همت اهل تصوف گناباد تجدید بنا شده است.
منطقه شکار ممنوع بزمای
این منطقه حفاظت شده با وسعت 28000 هکتار در 8 کیلومتری جنوب شرقی تربت حیدریه قرار دارد. سیمای طبیعی بزمای، کوهستانی و تپه ماهوری بوده و بیشترین گونه‌های گیاهی آن شامل چوبک، کلاه میرحسن، میخک کوهی، شکرتیغال، فرفیون، ریواس، گون و غیره است و از جمله حیات وحش آن می‌توان به کل، بز، قوچ و انواع پرندگان اشاره کرد. در مرداد ماه سال 1391 در این منطقه گونه نادر لک‌لک سیاه مشاهده شد.
لک‌لک سیاه با نام انگلیسی Black Stork از پرندگان زمستان‌گذر و تابستان‌گذر کمیاب از راسته لک‌لک‌سانان و خانواده لک‌لک‌ها است. لک‌لک‌های سیاه نر و ماده همشکل بوده و عمدتاً از ماهی و گاهی از حشرات، ملخ‌ها، سمندرها و نیز از جوندگان و پستانداران کوچک، مارها و مارمولک‌ها تغذیه می‌کنند.
این پرنده در نواحی آب‌های شور و شیرین، رودخانه‌های کم‌عمق با ساحل شنی، کانال‌ها، جزایر، اراضی سیلاب‌گیر و نواحی پردرخت کنار دریاچه‌ها به سر برده و معمولاً روی درختان آشیانه می‌سازد. این پرنده در ایران به تعداد کم و مهاجر و در مناطق جنوبی کرمان و فارس و نیز در مناطق شمال‌غرب، به صورت گروه‌های کوچک مهاجر دیده می‌شود.
آبشار دافی
آبشار دافی تربت حیدریه در موقعیت جغرافیایی E584425 N353520 در استان خراسان رضوی واقع است. آبشارهای ششگانه کدکن تربت حیدریه هر کدام در نوع خود آبشارهای منحصر به فردی هستند که شاید نتوان مانند آنها را در دیگر نقاط استان مشاهده کرد. «آبشار سپیدر»، «آبشار حاجی بیگی»، «آبشار ملکوه»، «آبشار سه گانه دافی»، از جمله آبشارهای کدکن تربت حیدریه هستند که هر کدام زیبایی‌های منحصر به فرد خود را دارند.
آبشار دافی، زیباترین آبشار استان آبشار دافی یا "شاران" در 70 کیلومتری شمال غرب تربت حیدریه و در بین کوه های سه پایه در جنوب روستای دافی و در 15 کیلومتری شهر کدکن واقع شده است. این آبشار که به قولی زیباترین آبشار استان محسوب می شود؛ آبشاری زیبا و دلنشین است که از کوه‌های سر شش آب بیرون می‌آید و از گردنه‌ای بلند به پایین سرازیر می‌شود.
ارتفاع آبشار80 متر و عرض آن 2 متر است که زیبایی و چشم اندازی کم‌نظیر را به طبیعت اطراف خود بخشیده است؛ از سوی دیگر اطراف این آبشار زیبا مملو از گیاهان دارویی و وحشی است، در پائین دره آبشاردرختان بادام و پوشش گیاهی بسیار مناسب و دیدنی است.
این آبشار در گویش محلی به «شاران» معروف است و راه دسترسی به آن از طریق شهر کدکن به دافی است. آب و هوای مناسب و سرسبزی اطراف آبشار و چشم انداز کوه‌های اطراف سالیانه پذیرای مهمانان و مسافران زیادی از مناطق مختلف کشور شده و این منطقه دیدنی را به عنوان یکی از مناطق توریستی و گردشگری استان تبدیل کرده است.
