یک بازار است و هزاران دهنه و دکان که هر کدام صندوقچه‌ای از تجربه‌های ناب فروشندگان و گردشگرانی است که برای خرید فرهنگ و تاریخ یک شهر در آن رفت و آمد کرده‌اند. تاریخ و فرهنگی که از دست هنرمندان شهر در چین و شکن، لعاب و تار و پود صنایع‌دستی ریشه دوانده است.
به گزارش مرور نیوز، آنچه در بازار پر رفت و آمد میدان نقش جهان، صنایع‌دستی و رونق این بازار می‌گذرد بسیار متأثر از سلیقه، رفتار و منش فروشندگان و راهنمایان تور و البته گردشگران است. بخش بزرگی از فروش این بازار از خرید گردشگران خارجی است.
گردشگران خارجی شناخت کافی از بازار و فرهنگ بازاری ما ندارند. شاید تنها منبع موثق معرفی این بازار به آنها، پیش از ورود به آن، نوشته‌های کتاب lonely planet و البته یادداشت‌ها و خاطرات نقل شده از تجربیات گردشگران خارجی دیگر از سفر به ایران باشد.
بازار میدان نقش جهان طیف وسیعی از صنایع‌دستی ایرانی و البته اجناس دیگر را پوشش می‌دهد که سفره رنگینی برای انتخاب هدیه و سوغات برای گردشگران محسوب می‌شود، اما در این انتخاب عوامل بسیاری تأثیرگذار هستند.
گردشگران خارجی به طور معمول در قالب تورهای مسافرتی و همراه با راهنمایان تور به بازار و خرید می‌روند. به همین سبب تور لیدرها شناخت نسبی خوبی از سلایق و ملاک‌های انتخابی مسافران دارند. از سویی دیگر بازاری‌ها از وجود برخی مسائل مانند کمیسیون گرفتن بعضی راهنمایان تور شاکی‌اند و معتقدند توریست‌ها باید خودشان آزادانه به خرید بیایند. در این میان توریست‌هایی هستند که نگران از گرانفروشی برخی بازاری‌ها اعتماد کافی برای خرید بدون حضور تورلیدرها را ندارند.
در این تو در توی آشفته بازاری، به سراغ برخی راهنمایان تور و کسبه‌ی بازار میدان نقش جهان رفته‌ایم تا عوامل موثر بیشتری را که خرید گردشگران را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، جویا شویم.
کمیسیون‌های زورکی
بسیاری از بازاریان با وجود آن‌که از دلالی‌گری تورلیدرها ناراضی‌اند، اما خود برای فروش بیشتر، کمیسیون‌های خوبی هم به راهنمایان تور می‌دهند تا بتوانند فروش بهتری داشته باشند. در سوی دیگر این بازار فروشندگان ناراضیِ بسیاری هستند که این بازار سیاه را دلیل اصلی فروش کم و درآمدهای پایین خود می‌داند.
محمود از سازندگان و فروشندگان خاتم در بازار میدان نقش جهان، می‌گوید: اصلاً به توریست اجازه نمی‌دهند وارد مغازه‌های دیگر شود. ما اینجا شاهدیم که گروهی گردشگران را وارد مغازه‌های خاصی می‌کنند و خرید به همان یکی دو مغازه ختم می‌شود. گردشگران مابقی مغازه‌ها را بیشتر برای تماشا سر می‌زنند.
علی نزدیک به چهل سال سابقه فروشندگی فرش و گلیم دستبافت دارد، او که خود برای فروش به راهنمایان تور کمیسیون می‌پردازد، می‌گوید: بعضی از تورلیدرها برای منافع شخصی خود وجهه ایرانی را پیش گردشگران خارجی بد می‌کنند. آنها را از دزدیده شدن پول، کلاهبرداری و گرانفروشی می‌ترسانند تا برای خرید صرفاً به پیشنهاد راهنما اعتماد کنند. ما نیز از ناچاری و برای آن که فروش داشته باشیم مجبوریم با راهنماها با پرداخت کمیسیون کنار بیاییم.
محسن از میناتوریست‌هایی است که در بازار میدان نقش جهان کارگاه و فروشگاه دارد، او در این رابطه می‌گوید: هر چه بیشتر کمیسیون بدهید هنرمندتر هستید! راهنماها معرف هنرمند و اثر هنرمندان و صنعتگران هستند، اگر بخواهند می‌توانند یک هنرمند مبتدی را به عنوان هنرمند پیشکسوت و یک اثر هنری ناچیز را به‌عنوان اثری با ارزش معرفی کنند.
فرهنگ فروش نداریم
علی جوانی که چند سال است به‌عنوان راهنمای تور با گردشگران خارجی و بیشتر مسافران اروپایی در ارتباط است، می‌گوید: گردشگر اروپایی هنگام خرید بسیار به اصالت و ایرانی بودن کالا اهمیت می‌دهند که البته در این حالت هم قیمت‌ها بسیار بالا می‌رود.
وی ادامه می‌دهد: از سوی دیگر متأسفانه بازار پر است از کالاهای مشابه چینی، هندی و یا پاکستانی ارزان قیمت! مسافر وقتی این تفاوت قیمت را می‌بیند طبیعتاً به کار ارزان‌تر راضی می‌شود و هیچ مرجعی هم نیست که کار اصیل و غیراصیل را از هم مشخص کند جز آنچه فروشندگان از اجناس معرفی می‌کنند.
جوانی با بیان این‌که اغلب گردشگرها از پیشنهادات کتاب لونلی پلنت برای پیدا کردن بازارهای خرید استفاده می‌کنند، می‌گوید: شکل و شیوه برخورد فروشندگان نیز در انتخاب و خرید آنها بسیار موثر است. گردشگران خارجی دوست دارند هنگام خرید جنس مورد نظر را از نزدیک لمس کنند و این که فروشندگان اقدام به پیشنهاد اجناس یا تعریف و تمجید از آن کنند برایشان آزاردهنده است. جا دارد در این زمینه میان فروشندگان فرهنگسازی‌های لازم انجام شود، قطعاً این موضوع بر روی نرخ فروششان تأثیرگذار خواهد بود.
محسن از فروشندگان لباس با الیاف گیاهی و پارچه‌های دستباف در بازار میدان نقش جهان می‌گوید: مشتری‌های خارجی بسیار به دوخت و ظرافت‌های آن اهمیت می‌دهند، نکته‌ای که متأسفانه در ایران خیلی نادیده گرفته می‌شود. گاهی آنقدر دقت دوخت و کیفیت ما پایین است که مایه تعجب مشتری خارجی می‌شود.
او ادامه می‌دهد: مشتری خارجی حتماً باید جنس را لمس کند، کیفیت و جنس کالا برای آنها بسیار اهمیت دارد. از طرفی قیمت پیشنهادی بسیار مهم است، چرا که اگر گردشگر احساس کند شما قصد گرانفروشی دارید به احتمال زیاد از خرید منصرف می‌شود.
یک پول، دو واحد
علی جوادی یکی از جدی‌ترین مشکلات بحث گردشگری را وجود دو واحد ریال و تومان برای پول رایج می‌داند و می‌گوید: موضوع ریال و تومان در مواردی باعث عصبانیت در خریداران خارجی می‌شود.
او ادامه می‌دهد: از سوی دیگر تفاوت قیمت در بلیت ورودی اماکن فرهنگی و تاریخی نیز مطرح است. به‌عنوان مثال بلیت مسجد جامع برای خارجی‌ها 20 هزار تومان و برای ایرانی‌ها 2 یا 3 هزار تومان است. این موضوع برای توریست‌ها سئوال برانگیز است.
جوادی می‌گوید: به نظرم برای این مسائل باید کارشناسان تغییر روش دهند، به خصوص در مورد برخی اماکن یا مناطق که هزینه بلیت و پتانسیل آن مکان برای ارزش بازدید تناسب ندارند. به‌عنوان مثال ورودی یک مسجد کوچک یا یک تپه تاریخی نباید چندان بالا باشد، تا توریست به بازدید از مکان و صرف هزینه مورد نظر رغبت داشته باشد. به علاوه ارائه خدمات باید به ازای هزینه‌ای که پرداخت می‌شود بالا باشد تا میزان رضایت خاطر توریست بالا برود.
محسن، فروشنده لباس نیز می‌گوید: گاهی از بابت این که برای یک پول، دو واحد داریم به ما می‌خندند و گاهی نیز باعث عصبی شدن مشتری می‌شود، چون در درک ارزش مادی و یا گرانی و ارزانی کالاها گیج می‌شوند.
علی از فروشندگان فرش در این خصوص می‌گوید: برای حل موضوع ریال و تومان تمامی اجناس را به دلار قیمت‌گذاری کردیم که باز هم در مواردی جویای قیمت به ریال می‌شوند تا خودشان آن را به دلار تبدیل کنند و در این حالت نیز مسأله دو نرخی بودن قیمت دلار مطرح و مشکل‌ساز می‌شود و توضیح این مسأله نیز به اندازه توضیح تفاوت ریال و تومان کار را سختی برای فروشنده است.
فرهنگ‌های متفاوت و خرید از بازار
مهرداد یعقوبی یکی از راهنمایان گردشگران خارجی است و نزدیک به 5 سال سابقه در این عرصه دارد، او می‌گوید: مسافران عرب بیشتر از کشورهای عمارات، عمان و مصر به ایران می‌آیند. اعراب به طور معمول برای خرید شهرهای مشهد، اصفهان و شیراز را انتخاب می‌کنند. آنها بسیار به خرید طلا، جواهرات و اجناس قیمتی و بعد از آن نیز لباس و فرش و از میان صنایع‌دستی میناکاری و طلاکوب‌ها علاقه نشان می‌دهند.
او در ادامه می‌گوید: به طور کلی عرب زبانان به‌دنبال زیبایی و تجملات هستند. ابداً قیمت برایشان مهم نیست و اهل چانه زدن هم نیستند. جالب است بدانید برای خرید حتی آب معدنی یا تنقلات هم به خرید یک بسته یا مقدار کم بسنده نمی‌کنند، از هر چیزی کارتونی و جعبه‌ای خرید می‌کنند.
یعقوبی با بیان این‌که برای عرب‌ها امکانات و رفاه از همه چیز مهم‌تر است، می‌گوید: عرب‌ها به‌شدت به امکانات رفاهی چه در هتل و چه در هنگام سفر و یا حتی خرید و رفت آمد اهمیت می‌دهند. حتی برای رفت و آمدهای خود اتوبوس کرایه می‌کنند تا جای راحت‌تری داشته باشند. آنها برای امکانات خوب هزینه‌های خوبی هم پرداخت می‌کنند.
این راهنما تور می‌گوید: با پراخت بیشتری به کیفیت اجناس و کالاها می‌توان درآمد خوبی از مسافران عرب داشت.
محسن، فروشنده پارچه‌های دستبافت می‌گوید: اغلب از کشورهای فرانسه و ایتالیا و بعد از آن کشورهای آسیایی مانند چین و کره جنوبی برای خرید پارچه مراجعه داریم. این مسافران علاقه خاصی به کارهای سنتی مثل ترمه دارند که طرح و نقش‌های سنتی در آن به کار رفته است.
او ادامه می‌دهد: از میان این کشورها، فرانسوی‌ها و چینی‌ها خیلی بیشتر اهل چانه زدن هستند، اما آمریکایی‌ها و یا مردم سوئیس و ژاپن اصلاً اهل چانه زدن نیستند و هر مبلغ منطقی که تعیین می‌کنیم را روی پیشخوان می‌گذارند.
محسن می‌گوید: مشتری‌های آمریکایی و ایتالیایی برخلاف مسافران کشورهای آسیای شرقی برخورد و رفتار بسیار بهتری دارند، اگر چه فروشنده ممکن است رفتار کاملا یکسانی با آنها داشته باشد.
او ادامه می‌دهد: جالب است که مشتری‌های چینی هنگام خرید تأکید دارند که مبادا پارچه استفاده شده از پارچه‌های وارداتی و به خصوص از چین باشد.
«محمد رئیسی» فارغ‌التحصیل کارشناسی زبان چینی دانشگاه اصفهان، نزدیک به یک سال است که با گردشگران چینی به‌عنوان راهنما و مترجم کار می‌کند، او می‌گوید: چینی‌ها حتماً اغلب زغفران و صنایع‌دستی را در خریدهای خود قرار می‌دهند.
او ادامه می‌دهد: به طور کلی چینی‌ها آدم‌های نسبتاً خسیسی هستند. ملاک انتخاب آنها بیشتر کوچک و ارزان بودن اجناس است که البته قوانین بار نیز در این امر موثر است، به‌عنوان مثال در خرید فرش، که اجازه خروج تنها یک تخته فرش از کشور را دارند. یکی از کارهای جالبی که یکی از مغازه‌دارها برای حمل تابلوفرش انجام داده، ارائه قاب‌های خاص و قابل تا شدن است که خرید تابلوفرش را برای گردشگران راحت‌تر می‌کند.
رئیسی با بیان این‌که قیمت برای چینی‌ها بسیار مهم است، می‌گوید: چینی‌ها حتی در انتخاب غذاها هم به قیمت‌ها توجه زیادی دارند، که معمولاً غذاهای ایرانی نیز ارزان‌تر تمام می‌شود.
محسن رهنما از راهنمایان گردشگری که با مسافران آلمانی تجربیات فراوانی دارد در رابطه با سلایق خرید آلمانی‌ها می‌گوید: آلمانی‌ها اغلب قالی ایرانی را دوست دارند. به خصوص اگر توانایی مالی داشته باشند قالی‌های کوچک ابریشمی که به راحتی تا می‌شوند را بهتر می‌خرند و از صنایع‌دستی هم بعضاً به فیروزه‌کاری و میناکاری علاقه دارند.
او با اشاره به این‌که آلمانی‌ها به دوام و ماندگاری کالا اهمیت بسیار می‌دهند، می‌گوید: کیفیت و دوام برای آلمانی‌ها از ملاک‌های مهم انتخاب است و البته این ویژگی‌ها نیز قیمت اجناس بالا می‌برد. آنها مدتی است که متوجه شده‌اند که می‌توانند چانه بزنند، این موضوع میان اروپایی‌ها و به خصوص آلمانی‌ها هم بیشتر شایع شده است. بعضاً برای پیدا کردن بهترین جنس با کمترین قیمت چندین مغازه را می‌گردند و واقعاً اذیت می‌کنند. آنها برای گرفتن تخفیف و چانه زدن زیاد قیمت‌ها را بالا و پایین می‌برند، موردی داشتم که 350 یورو را تا 250 یورو پایین می‌آورد و درخواست تخفیف داشت.
شیرین مسائلی 17 سال است با گردشگران اروپایی و به خصوص ایتالیایی‌ها کار می‌کند، او می‌گوید: تا زمانی که از من درخواست نکنند، جایی یا جنسی را برای خرید معرفی نمی‌کنم. سعی می‌کنم برای معرفی صنایع دستی تا جایی که ممکن است گردشگرها را به کارگاه‌های تولید ببرم تا معرفی بهتری از صنایع دستی داشته باشند.
او با بیان این‌که ایتالیایی‌ها به اجسام تزئینی علاقه زیادی دارند، می‌گوید: ایتالیایی‌ها میناکاری را خیلی دوست دارند و زیاد خرید می‌کنند. خانم‌های ایتالیایی به خصوص کسانی که توانایی مالی خوبی هم داشته باشند به انگشترهای بزرگ و زیبا خیلی علاقه دارند. زعفران و پسته نیز معمولاً در سبد خرید آنها قرار می‌گیرد.
مسائلی ادامه می‌دهد: بیشتر میزان خرید در اغلب گردشگران و طبیعتاً ایتالیای‌ها نیز به توان مالی آنها وابسته است. اگر بتوانند خریدهای خوبی می‌کنند و خساست ندارند. با وجود این‌که در کتاب لونلی پلنت هم مراکزی برای خرید معرفی شده است اما بیشتر به نسبت نوع رفتار تورلیدرها برای خرید به آنها اعتماد می‌کنند.
او با اشاره به این‌که اخلاق برای تورلیدر بسیار بسیار مهم است، می‌گوید: اگر عشق و علاقه در این کار وجود داشته باشد باعث جذب گردشگران بیشتر و رونق بهتر در این عرصه خواهد شد. باید به آن مرحله برسیم که تورلیدر بیشتر از کار لذت ببرد و از انجام کار خود از لحاظ روحی اغنا شود تا کیفیت کار و ارائه خدمات هم بالا برود و به سبب آن رونق بازار نیز بهتر شود.
