زوال عقل یک بیماری مشخص نبوده و از تجمیع چندین بیماری مختلف اعم از آلزایمر و افسردگی ایجاد می شود و با دو یا چند نوع علائم همراه است که با شدت گرفتن آنها فعالیت‌های روزانه مختل می‌شود.
به گزارش مرور نیوز، زوال عقل ، دمانس یا خِرَدسودگی، گروهی از علائم روانی را توصیف می‌کند که حافظه، تفکر و توانمندی‌های اجتماعی بیمار را تحت تاثیر قرار داده و با تغییر شخصیت، موقعیت‌ناشناسی، اختلال در حافظه، داوری و اندیشه همراه است که در پی این بیماری، زندگی روزمره فرد مختل می شود.
گفتنی است زوال عقل، یک بیماری مشخص نبوده و از تجمیع چندین بیماری مختلف اعم از آلزایمر و افسردگی ایجاد می شود و با دو یا چند نوع علائم همراه است که با شدت گرفتن آنها فعالیت‌های روزانه مختل می‌شود.
طبق آمارهای رسمی در هر ۴ ثانیه یک مورد جدید دمانس در سراسر جهان تشخیص داده می‌شود.
علت ایجاد زوال عقل یا دمانس چیست؟
زوال عقل یا دمانس عموما ناشی از مرگ سلول‌های مغزی است اما علاوه بر مرگ پیشرونده سلول‌های مغز می‌تواند به دلیل ضربه مغزی، سکته مغزی، یا تومور مغزی رخ دهد.
علائم زوال عقل
علائم زوال عقل، بسته به علت آن متفاوت است ولی علائم و نشانه‌های رایج آن عبارتند از:
تغییرات شناختی
- از دست دادن حافظه، که معمولا همسر فرد یا شخص دیگری متوجه آن می‌شود
- مشکل در برقراری ارتباط یا یافتن واژه‌های مناسب
- مشکل در توانایی‌های بصری و فضایی، برای مثال گم کردن راه خود در زمان رانندگی
- مشکل در استدلال و حل مسئله
- مشکل در انجام وظایف پیچیده
- مشکل در برنامه‌ریزی و سازماندهی
- مشکل در هماهنگی و عملکردهای حرکتی
- گیجی و عدم تمرکز
تغییرات روانشناختی/ شخصیتی
- افسردگی
- اضطراب
- رفتار نامناسب
- پارانویا (بدگمانی)
- آشفتگی و تشویش
- توهم
تشخیص دمانس
اولین مرحله در آزمایش عملکرد حافظه و سلامت شناختی، انجام یک سری پرسش‌ها و آزمون‌های عملی استاندارد است و امروزه از آزمون‌های شناختی دمانس، که شامل پرسش‌هایی در مورد سن، زمان، تاریخ و غیره می‌شوند به طور گسترده استفاده می‌شود.
گفتنی است، این آزمون‌ها به عنوان راهی مطمئن برای تشخیص دمانس مورد تأیید قرار گرفته و معمولاً این نوع آزمون‌ها اولین مرحله از ارزیابی رسمی توانایی‌های ذهنی بیمار هستند.
بروز زوال عقل در جوانی
اگر چه با بالا رفتن سن احتمال ابتلا به دمانس بالا می‌رود اما این بیماری جزء فرایند طبیعی پیری نیست.
طبق مطالعات جدید محققان دانشگاه کالیفرنیا افسردگی یکی از مهمترین دلایل بروز زوال عقل است و در پی آن جوانان و نوجوانان شاد، کمتر در معرض اختلال شناختی و زوال عقل در بزرگسالی قرار می گیرند.
بر اساس این مطالعات، افسردگی از راه‌های مختلفی از جمله هورمون ها به حافظه آسیب می‌رساند به طوری که تولید هورمون استرس گلوکوکورتیکوئیدها منجر به آسیب به هیپوکامپ مغز می‌شود. این بخش مسئول حافظه است و سازماندهی و ذخیره خاطرات جدید را بر عهده دارد.
همچنین برخی مطالعات دیگر نشان داده افسردگی می‌تواند به کاهش حجم مغز بینجامد و یک فرد افسرده جوان با احتمال بیشتر ابتلا به زوال عقل در سنین بالاتر روبرو است.
طبق اعلام دانشگاه کالیفرنیا مشخص شده است افراد مسن دارای علائم متوسط تا شدید افسردگی در اوایل بزرگسالی شاهد زوال شناختی در طول ۱۰ سال بعد بودند.
بروز زوال عقل در سالمندی
ممکن است افراد برای توصیف کاهش توانایی تفکر، تمرکز یا یادآوری از اصطلاح پیری یا سالخوردگی استفاده کنند، پیری و سالخوردگی اصطلاحی قدیمی بوده و بعضی از افراد از آن برای اشاره به زوال عقل استفاده می کنند.
در گذشته پزشکان از پیری برای توصیف زوال عقل استفاده می کردند و این امر نشان می دهد که خصوصیات زوال عقل از مشخصات بارز پیری و سالمندی است.
در واقع این خصوصیات بخشی از روال طبیعی پیری نیستند و زوال عقل یک اصطلاح جامع برای گروهی از بیماری ها است که هر کدام به روشی مشابه روی مغز تاثیر می گذارند.
این بیماری ها عبارتند از:
- بیماری آلزایمر (شایع ترین شکل زوال عقل)
- زوال عقل با اجسام لویی
- زوال عقل عروقی
- زوال عقل پیشانی گیجگاهی
- زوال عقل بیماری پارکینسون
- بیماری هانتینگتون (یک بیماری ارثی که منجر به زوال عقل می شود.)
بیشتر موارد ابتلا به زوال عقل در افراد بالای ۶۵ سال رخ می دهد. با این حال افراد جوان نیز می توانند درگیر زوال عقل یا دمانش شوند.
آیا زوال عقل درمان شدنی است؟
بیشتر انواع زوال عقل درمان شدنی نیست اما راهکارهایی برای مدیریت علائم آن وجود دارد و شایان ذکر است بسیاری از انواع آن پیشرونده بوده و با گذشت زمان بدتر می شوند.
درمان زوال عقل از طریق داروها
مهارکننده‌های کولین‌استراز. این داروها – از جمله دونپزیل (آریسپت)، ریواستیگمین (اگزلون) و گالانتامین (رازادین) برای بهبود موقت علائم زوال عقل موثر بوده و از طریق افزایش یک پیام‌آور شیمیایی دخیل در حافظه و قضاوت عمل می‌کنند.
با این‌که این داروها در اصل برای درمان آلزایمر مصرف می‌شوند اما می‌توانند برای انواع دیگر زوال عقل، مانند زوال عقل عروقی، زوال عقل ناشی از بیماری پارکینسون و زوال عقل با اجسام لویی نیز تجویز شوند.
عوارض جانبی این داروها شامل تهوع، استفراغ، اسهال، کندی ضربان قلب، غش و اختلالات خواب است.
درمان زوال عقل از طریق طب سنتی
زوال عقل سالمندی شایع ترین نوع زوال عقل با هزینه‌های قابل ملاحظه اجتماعی و اقتصادی است و درمان‌های رایج نتوانسته‌اند همه جوانب این بیماری را پوشش دهند.
اخیراً تمرکز بر ترکیبات طبیعی مخصوصاً موادی که سابقه مصرف سنتی دارند در دستور کار مطالعات علمی قرار گرفته اند.
بر اساس طب باستانی یونان، چین، هند و ایران گیاهان وج، سنبل هندی، شیرین‌بیان، آمله، بلادر، بلیله و زنجبیل در طب‌های سنتی برای زوال عقل تجویز می‌شدند. مطالعات فارماکولوژیک نشان می‌دهد این گیاهان اثر ضد زوال عقل خود را از طریق مهار استیل کولین استراز، مهار NMDA، اثر آنتی‌اکسیدانی، ضد التهابی، ضد آپوپتوزی و جلوگیری از تشکیل پلاک بتا-آمیلوئیدی بروز می‌دهند.
برای جلوگیری از زوال عقل و آلزایمر چه بخوریم؟
بهترین راه برای مقابله با این بیماری پیشگیری از بروز آن است. اگر می‌خواهید خطر ابتلا به بیماری آلزایمر و سایر انواع زوال عقل را کاهش دهید توصیه می شود مواد غذایی زیر را در رژیم غذایی خود بگنجانید.
۱. انواع توت
مطالعات نشان داده است که حافظه کودکان ۸ تا ۱۰ ساله که به طور منظم توت فرنگی، زغال اخته یا بلوبری مصرف می‌کنند، در بزرگسالی وضعیت بهتری دارد. همچنین یک مطالعه منتشر شده در سال ۲۰۱۳ نیز نشان داد که شرکت‌کنندگانی که مقدار بیشتری از انواع توت‌ها را مصرف کرده بودند، با افزایش سن، کاهش شناختی کندتری را تجربه کردند.
یک رژیم غذایی سالم سرشار از میوه و سبزیجات، با کاهش خطر ابتلا به آلزایمر ارتباط دارد زیرا نیاز بدن به انواع آنتی اکسیدان، مواد معدنی و ویتامین تامین می‌شود. ویتامین E و کوآنزیم Q10 دو نوع آنتی اکسیدان هستند که به دریافت اکسیژن بیشتر در مغز کمک می‌کنند. علاوه بر این، می‌توانند مانع از لخته شدن خون شوند. پس سعی کنید روزانه نصف فنجان بلوبری یخ زده بخورید. انجماد آن به بدن شما کمک می‌کند تا آنتی اکسیدان‌ها را بهتر جذب کند.
۲. قهوه (کافئین)
جذب کافئین از طریق خوردن قهوه با کاهش خطر پیشرفت اختلال شناختی خفیف مرتبط است. مطالعات نشان داده است که هوشیاری مغز به محض دریافت کافئین افزایش می‌یابد.
۳. سبزیجات دارای برگ سبز
این نوع سبزیجات مانند اسفناج و کاهو حاوی ویتامین‌ها (مانند فولیک اسید) و مواد معدنی هستند که عملکرد مغز را تقویت می‌کنند. B12 و اسید فولیک سطح آمینواسیدی را در خون کاهش می‌دهند که اغلب در افراد مبتلا به بیماری آلزایمر بالا است.
در تحقیقی در سال ۲۰۱۸ که شامل بزرگسالانی از سن ۵۸ تا ۹۹ سال بود، خوردن سبزیجات دارای برگ سبز باعث شد که معادل ۱۱ سال از لحاظ شناختی جوانتر به نظر برسند. همچنین سایر مطالعات منتشر شده در سال ۲۰۰۵ نشان دادند که خطر زوال عقل در افرادی که رژیم غذایی حاوی این نوع سبزیجات را دارند کاهش می‌یابد.
۴. آجیل
چندین مطالعه مصرف آجیل را با کاهش خطر بروز زوال عقل مرتبط دانسته‌اند. برخی تحقیقات نیز بهبود حافظه و قدرت یادآوری مغز را در افرادی که عملکرد شناختی آنها طبیعی است اثبات کرده‌اند. تحقیق دیگری روی موش‌ها که در سال ۲۰۱۴ منتشر شد، نشان می‌دهد که گردو حتی می‌تواند در افرادی که بیماری آلزایمر دارند، حافظه را بهبود بخشد. با این حال، توجه به این نکته مهم است که این مطالعه روی انسان انجام نشده است.
۵. برخی از انواع کاکائو یا شکلات
شکلات یکی از خوشمزه‌ترین خوراکی‌ها برای کاهش خطر ابتلا به زوال عقل است. بر اساس یک بررسی در سال ۲۰۱۷، مصرف منظم کاکائو به خصوص شکلات تلخ با کاهش احتمال بروز زوال شناختی ارتباط دارد.
۶. ماهی
دریافت اسیدهای چرب امگا ۳ موجود در انواع خاصی از ماهی مانند ماهی قزل آلا و ماهی خال مخالی برای سلامت مغز بسیار مفید و اکثر تحقیقات انجام شده در این مورد موافق هستند.
۷. دارچین
مطالعات متعددی نشان داده‌اند که مصرف دارچین در قالب ادویه یا دمنوش، با بهبود پاکسازی تجمع پروتئین‌های مغزی بیماران مبتلا به آلزایمر و همچنین بهبود حافظه و سایر عملکردهای شناختی ارتباط دارد. علاوه بر این دارچین با فواید آنتی اکسیدانی و ضد التهابی همراه است. در نتیجه با کمک به حفظ سلامت قلب و کاهش فشار خون روی بهبود سلامت مغز موثر است.
۸. زردچوبه
زردچوبه حاوی یک ماده فعال موثر به نام کورکومین است و مطالعات ثابت کرده است که این ماده می‌تواند به پیشگیری و درمان انواع زوال عقل مانند آلزایمر کمک زیادی کند.
۹. رژیم غذایی مدیترانه ای
مصرف رژیم غذایی مدیترانه‌ای که سرشار از انواع سبزیجات به خصوص زیتون است ارتباط قوی با بهبود عملکرد شناختی و کاهش خطر ابتلا به زوال عقل دارد. غذایی که انتخاب می‌کنیم نیز با سلامت بدن و هم مغز ارتباط دارد و حفظ سلامتی ما هدیه‌ای است که به نفع خود ما و عزیزانمان است.
به طور کلی، از مصرف غذاهای تصفیه شده مانند نان سفید، ماکارونی و به ویژه شکر خودداری کنید. کمتر گوشت قرمز و بیشتر گوشت بدون چربی و سفید بخورید. از روغن‌های سالم در غذاها مانند روغن زیتون استفاده کنید.
سبک زندگی ویژه بیماران مبتلا به زوال عقل
افراد دچار زوال عقل با گذشت‌زمان، پیشرفت نشانه‌ها و مشکلات رفتاری را تجربه می‌کنند و مراقبان باید، پیشنهاد‌های زیر را با موقعیت بیمار تطبیق دهند.
تقویت ارتباطات: زمانی که با بیمار سخن گفته می‌شود، باید چشم در چشم وی دوخت، به آهستگی و با جمله‌های ساده سخن گفت و به تندی پاسخ نداد. هر بار تنها یک فکر را عرضه کرد و فقط یک مورد را آموزش داد. ضمن سخن گفتن ازحرکات استفاده شود مانند: اشاره کردن به چیزی با نوک انگشت.
تشویق به ورزش: انجام ورزش برای همه ازجمله بیماران مبتلا به زوال عقل سودمند است. سودمندی اصلی در بهبود قدرت و سلامت قلب و عروق است؛ همچنین نتایج بعضی پژوهش‌ها نشان می‌دهند که فعالیت جسمی سبب آهسته شدن پیشرفت اختلال تفکر در افراد مبتلا به دمانس می‌شود و انجام ورزش سبب کاهش نشانه‌های افسردگی، کمک به حفظ مهارت‌های حرکتی و ایجاد آثار آرام کننده می‌شود.
تشویق شرکت در بازی‌ها و فعالیت‌های فکری: شرکت در بازی‌ها، حل جدول و سایر فعالیت‌هایی که در آن ها از مهارت‌های تفکر (شناخت) استفاده می‌شود به آهسته شدن نشیب شناخت در افراد مبتلا به زوال عقل و دمانس کمک می‌کند.
برقراری آداب زمان خواب: رفتار بیمار، اغلب به هنگام شبها بدتر است. باید کوشید برای رفتن به بستر از آدابی استفاده کرد که آرام‌بخش بوده به دور از سر و صدای تلویزیون باشد، آرامش درخانه برقرار بوده و اعضای خانواده فعالیتی نداشته باشند. باید مصرف کافئین محدود شود، بیمار روزها چرت نزند و از فرصت روز برای انجام نرمش استفاده کند تا از بیقراری شبانه پیشگیری گردد.
تشویق به داشتن تقویم: داشتن تقویم یادآور به بیمار کمک می‌کند تا رویدادها، فعالیت‌های روزانه و برنامۀ مصرف داروها را به‌خاطر آورد. گاه بهتر است بیمار و مراقب بیمار از یک تقویم مشترک استفاده نمایند.
برنامه‌ریزی آینده: برای بیمار باید برنامه‌ریزی کرد تا بتوان هدف‌های مراقبت از بیمار را در آینده شناسایی نمود. در این زمینه، استفاده از نظرات گروه‌های حمایتی، مشاوران قانونی، اعضای خانواده و سایرین کمک بی بدیلی خواهد بود. در این مورد به درنظر گرفتن مسایل مالی و قانونی، نگرانی‌های ایمنی و زندگی روزانه و گزینه های درازمدت مراقبت نیاز است.
رانندگی برای بیماران مبتلا به زوال عقل خطر آفرین است
رانندگی در سالمندان مبتلا به زوال عقل یکی از نگران کننده ترین اتفاقاتی است که ممکن است خانواده سالمندان با آن روبرو شوند چراکه سرگردانی، زوال عقل و رانندگی ترکیبی خطرناک است و باید فرد دچار زوال عقل از رانندگی دست بکشد.
بر اساس آمارهای رسمی از هر ۱۰ نفر، شش نفر در طول پیشرفت بیماری مرحله سرگردانی و گم شدن را تجربه نموده اند.
طی ۳۰ سال آینده تعداد مبتلایان به زوال عقل در خاورمیانه چهار برابر می‌شود
به گزارش بلومبرگ، نتایج یک تحقیق جدید نشان می‌دهد تعداد افراد مبتلا به زوال عقل یا دمانس در جهان تا سال ۲۰۵۰ حدود سه برابر خواهد شد.
بنابر این تحقیق، بیشترین افزایش مبتلایان به زوال عقل در مناطقی همچون خاورمیانه و شمال آفریقا خواهد بود و چهار برابر افزایش در آن پیش‌بینی می‌شود.
بر اساس این تحقیق که در تازه‌ترین شماره نشریه معتبر لنست منتشر شده، کشورهای ثروتمند در اروپا و منطقه آسیا-اقیانوسیه میزان افزایش کمتری خواهند داشت.
شایان ذکر است از چاقی، دیابت، کم‌سوادی و مصرف دخانیات به عنوان عوامل موثر در دمانس یاد شده است.
بر اساس آخرین آمارها حدود یک میلیون نفر در ایران درگیر آلزایمر هستند که پاندمی کرونا و محدودیت های آن، باعث افزایش عوارض این بیماری شده است.
