معضلات و شرایط نابسامان اقتصادی در کنار مشکلات اجتماعی در دو دهه اخیر موجب شده تا جوانان رغبتی برای ازدواج و فرزندآوری نداشته باشند، مشکلاتی که فقط با تبلیغات در بیلبوردها، سخنان و وعده‌های مسئولان پای تریبون‌ها برطرف نمی‌شود.
به گزارش مرور نیوز به نقل از خبرگزاری موج، دهه پایانی ۸۰ بود که زنگ خطر کاهش جمعیت به صدا درآمد؛ معضلی که موجب نگرانی بسیاری از کارشناسان شد و به دنبال شعارها و مشوق‌هایی برای فرزندآوری در دستور کار قرار گرفت اما این پایان ماجرا نبود و بروز سالمندی به سوی عمیق‌تر شدن پیش رفت، به طوری که رهبر معظم انقلاب در سال ۹۳ سیاست های کلی جمعیت را به منظور اقدام جدی تمامی نهادها برای افزایش نرخ باروری، موالید و رشد جمعیت کشور ابلاغ کردند.
این را هم باید دانست که نیروی انسانی یکی از اهداف توسعه برای هر جامعه‌ای به شمار می‌رود. آنچه توزیع سنی جمعیت کنونی را تشکیل می‌دهد رفتار جامعه در گذشته بوده است. موضوع ازدواج و فرزآوری و اقتصاد نابسامان کشور از جمله مواردی است که هر جوانی را برای رویارویی با آنها با چالش مواجه می‌کند؛ رفتاری که اگر بتوان آن را اصلاح کرد به وضعیت جمعیتی آینده کشور می‌توان امیدوار بود.
وزارت بهداشت متولی اصلی تحول در برنامه جمعیتی
با توجه به اینکه در سال‌های اخیر تأکیدات رهبر معظم انقلاب و کارشناسان حوزه جمعیت نسبت به تهدیدات کاهش نرخ باروری شدت یافت اما وزارت بهداشت به عنوان متولی اصلی اجرای این طرح اقدامات لازم را انجام نداده است. متأسفانه در کشور ما سیاست‌های جمعیتی چندین بار تغییر پیدا کرده است. مشکلات فراوان اقتصادی مهمترین عامل و تاثیر گذار در سیاست‌های جمعیتی است، بنابراین با این وجود نباید زیاد به موفقیت در این زمینه خوش بین بود. به گفته مختصصان حوزه جمعیتی در کمتر از 40 سال سیاست جمعیتی ایران چهار بار تغییر یافته است.
انتقادها در خصوص موضوع سیاست های جمعیتی
روند رشد جمعیتی کشور از سال 64 به بعد روند کاهش داشته است، به طوری که کارشناسان پیش بینی کرده اند در حدود سال های منتهی به 1420 با پدیده صفر شدن رشد جمعیت و پس از آن منفی شدن روبرو خواهیم شد. از این رو موضوع سیاست‌های جمعیتی با انتقادهایی همراه بود و در نهایت در ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۳، سیاست‌های کلی جمعیت از سوی دفتر رهبر معظم به قوای سه‌گانه و مجمع تشخیص مصلحت نظام ابلاغ شد.
به اعتقاد بسیاری از جامعه‌شناسان در نتیجه کنترل و تعدیل جمعیت، چالش‌هایی در بدنه کشور ایجاد می‌شود و به طور یقین چنانچه راهکارهایی از سوی دولت و متولیان فرهنگی و سازمان‌های تأثیرگذار ارائه نشود، کشور دچار آسیب‌های جدی و جبران‌ناپذیری خواهد شد.
نرخ باروری و سیاست‌های فعلی
نرخ باروری را می‌توان مرز بین 15 تا 49 سالگی در افراد دانست که البته به عوامل مختلفی از جمله محیط زندگی، نژاد، سلامتی، اقلیم و وضعیت اقتصادی بستگی دارد. پژوهشگران در مقاله «نرخ باروری کلی و سیاست‌های فعلی وزارت بهداشت» که در سال ۱۳۹۳ منتشر شده است، نوشته‌اند: «نرخ باروری کلی یا TFR در بیان ساده‌تر، تعیین تعداد فرزندانی است که جانشین والدین شوند و حد جایگزینی ۲.۱ باشد. اگر این شاخص در حد ۲.۱ فرزند یا کمتر باشد، به معنی کاهش تدریجی جمعیت و در نهایت انقراض نسل است.»
در مصوبه قانون برنامه اول توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران که در سال ۱۳۶۸ پیش‌بینی شده بود، در سال ۱۳۹۰، میزان باروری کلی زنان از ۲.۴ به ۴ می‌رسید اما در عمل رویدادی بسیار فراتر از این پیش‌بینی رخ داد؛ به طوری که در سال ۱۳۹۰، میزان باروری کل زنان به ۱.۷ یا ۱.۶ رسید و به این ترتیب، ایران نرخ باروری کلی کمتر از حد جایگزینی را تجربه کرد. از این رو نمی‌توان نقش اجرای سیاست‌های جمعیتی را در کاهش نسبی نرخ باروری و به دنبال آن، رشد جمعیت را انکار کرد اما به نظر می‌رسد این عامل به‌تنهایی نمی‌تواند موجب کاهش شدید و بسیار فراتر از پیش‌بینی روند رشد جمعیت کشور شود و باید این پدیده را ناشی از علل و عواملی فراتر و متعددتر از علل و عوامل یادشده دانست.
درمان ناباروری دغدغه بسیاری از مسئولان
در سال‌های اخیر بسیاری از مسئولان فقط مسأله ناباروری را معضل کاهش جمعیتی می‌داند. به طوری که در سال 93 گفته می شد نزدیک به 3 میلیون زوج نابارور در کشور داریم. این آمار در سال ۱۴۰۲ حدود ۱.۵ میلیون بیشتر شده و به ۴.۵ میلیون زوج نابارور رسیده است. در همین ارتباط بهرام عین‌اللهی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، در این زمینه گفته است: «۴.۵ میلیون جمعیت کشور ما ناباروند و امکاناتی ایجاد کردیم تا بتوانند فرزنددار شوند که در همین راستا ۱۰۳ مرکز جدید درمان ناباروری در کل کشور ایجاد شد و پوشش کامل بیمه خدمات ناباروری را محقق کردیم.»
عدم نظارت و بی‌قانونی موجود در زمینه‌های مختلف
مسائل مختلف در کشور نشان می‌دهد که زوج های جوان به قدری با مشکلات زندگی دست و پنجه نرم می‌کنند که دیگر به موضوع جمعیت حتی فکر هم نمی‌کنند. نبود نظارت و بی‌قانونی موجود در زمینه‌های مختلف سبب‌شده بسیاری از افراد از مسیر ازدواج خارج شوند. با این حال، مسیر جوانی جمعیت از درمان ناباروری ۴.۵ میلیون زوج نابارور نمی‌گذرد و این واقعیتی است که مسئولان باید به آن توجه کنند.
