اردبیل – توسعه بوم گردی روستایی در دو سال گذشته یکی از مهم‌ترین اولویت‌های گردشگری در اردبیل عنوان می‌شود. مقوله‌ای که به نام زینتی برای روستاهای این استان منحصر مانده است.
به گزارش مرور نیوز ونوس بهنود: در استان اردبیل 12 روستای هدف گردشگری به ثبت رسیده و 36 روستا با قابلیت گردشگری و تاریخی و طبیعی شناسایی شده است.
به تعبیر مدیرکل میراث فرهنگی استان تنوع زیستی و اقلیم‌های مختلف در گستره استان اردبیل موجب شده موضوع گردشگری روستایی یکی از پتانسیل‌های این استان محسوب شود.
کریم حاجی‌زاده معتقد است در روستاهای استان اردبیل بافت‌های تاریخی، طبیعت‌گردی، غذاهای بومی محلی و صنایع‌دستی امتیازات منحصربه‌فردی برای گردشگری محسوب می‌شوند.
این تأکیدات که طی سال‌های اخیر قوت گرفته این امیدواری را ایجاد می‌کرد که موضوع گردشگری روستایی در تعطیلات بهاری شکل و بوی متفاوتی به خود بگیرد.
با این وجود هر چند رسانه‌ها موضوع گردشگری روستایی را به شکل گسترده معرفی کردند اما مسیرهای مشخص و برنامه مشخصی برای بوم گردی به اجرا درنیامده است.
غفلت از اهمیت غذاهای بومی محلی
به تعبیر کارشناس تغذیه نادر رحمانی امروز غذاهای بومی محلی مجدداً اهمیت خود را بازیافته است.
وی به خبرنگار مهر گفت: به ویژه غذاهایی که در روستاها با مواد اولیه ارگانیک و تولیدات خود روستا پخته می‌شود، یکی از جذابیت‌های قابل‌توجه محسوب شده و علاقه‌مندان بسیاری به دنبال تجربه طعم این نوع از غذاها هستند.
رحمانی معتقد است هنوز در روستاهای اردبیل غذاهای محلی متعددی پخت می‌شود که تنها با کمی بسیج روستاییان و ساماندهی می‌توان غرفه‌های پخت تدارک دید.
وی تأکید کرد: با هزینه کرد اندکی می‌توان در چند روستا غذاهای ارگانیک را اطلاع‌رسانی کرده و نسبت به معرفی خواص آن به ویژه برای درمان بیماری‌های خاص اقدام کرد.
در عین حال وجود گونه‌های متعدد گیاهان دارویی در طبیعت استان اردبیل خود یکی از زمینه‌های جلب نظر گردشگران محسوب می‌شود.
مسیر معرفی غذاهای ارگانیک تنها در فروش پنیر و کره و روغن زرد عشایر محدود مانده است. از سویی تنها غذای بومی استان که به صورت گسترده معرفی می‌شود، آش دوغ است گفته می‌شود بیش از 500 نوع گیاه دارویی در طبیعت اردبیل شناسایی شده است. گیاهانی که برخی امروز تنها علاج نوع خاصی از بیماری‌ها محسوب می‌شوند.
مسیر معرفی غذاهای ارگانیک تنها در فروش پنیر و کره و روغن زرد عشایر محدود مانده است. از سویی تنها غذای بومی استان که به صورت گسترده معرفی می‌شود، آش دوغ است و این در حالی است که به تعبیر کهنسال اردبیلی بیش از 30 نوع آش در اردبیل پخت می‌شود.
پوراندخت سپاسی تصریح کرد: آش‌های این منطقه متناسب با اقلیم بوده و همه مقوی و به عنوان یک غذای کامل هستند.
وی افزود: به عنوان مثال اغلب آش کشک تهران را می‌شناسند اما آش رشته اردبیل که آش میوه نامیده می‌شود، برای مسافرانی که به این شهر می‌آیند تازگی دارد.
معرفی جسته‌گریخته طبیعت و آسیب بر کالبد
به عقیده مدیرکل میراث فرهنگی استان، روستاهای اردبیل از ظرفیت‌های متعدد طبیعت‌گردی برخوردار است، ظرفیتی که امروز در دنیای گردشگری مشتریان متعددی دارد و می‌تواند سود سرشار متوجه این استان و مناطق ویژه گردشگری سرریز کند.
با این وجود هر چند بخش عمده‌ای از این ظرفیت‌ها در روستاهای استان نهفته است، عملاً سهم درآمدزایی روستاهای هدف گردشگری ناچیز بوده و شاید در برخی روستاهای شناخته شده نیز این درآمدزایی محدود به یک یا چند نفر است.
بطوریکه معرفی طبیعت روستاهای هدف گردشگری جسته‌گریخته بوده و اغلب بدون اشاره به زیرساخت‌های اقامتی انجام می‌شود.
بی‌شک گردشگری که به روستایی مراجعه می‌کند علاقه‌مند اقامت است و ضروری است زیرساخت‌های اقامتی و ملزومات تغذیه برای وی تدارک دیده شود.
در برخی روستاهای استان اردبیل به شکل محدودی به این موضوع توجه شده و این در حالی است که طبیعت روستاها امتیاز منحصربه‌فردی برای عمران و آبادانی خود روستا به واسطه حضور گردشگر محسوب می‌شود.
از سویی مشاهده شده به دلیل ضعف فرهنگ‌سازی موضوع بوم گردی خود به آسیب کالبد روستاها تبدیل شده و به عنوان مثال موجب آلودگی محیط روستایی، افزایش تولید زباله و صدمه به طبیعت و زیست‌بوم می‌شود.
به گفته مدیرکل بنیاد مسکن استان اردبیل برخی روستاهای این استان قابلیت‌های منحصربه‌فردی در حوزه گردشگری دارند.
به دلیل ضعف فرهنگ‌سازی موضوع بوم گردی خود به آسیب کالبد روستاها تبدیل شده و به عنوان مثال موجب آلودگی محیط روستایی، افزایش تولید زباله و صدمه به طبیعت و زیست‌بوم می‌شود فرهاد سبحانی تصریح کرد: به منظور عمران وآبادنی روستاها به واسطه این امکان در صورتی که طبقه مازاد در روستاها ساخت‌وساز شود در شرایط خاص وام مقاوم‌سازی اختصاص می‌یابد تا روستایی طبقه مازاد را به عنوان محل اقامت مسافران مورداستفاده قرار دهد.
در خود استان اردبیل به واسطه اقلیم متنوع در گستره شمال تا جنوب، نزدیکی به دریا، نزدیکی به جنگل‌های هیرکانی، پوشش متنوع گیاهی و دمای مطبوع آب و هوایی در فصول بهار و تابستان ظرفیت‌های متعدد طبیعت‌گردی فراهم شده است.
کارشناسان معتقدند این ظرفیت در بوم گردی روستاها متبلور است. گردشگری که به بهانه آب و هوا به روستای هدف گردشگری سفر می‌کند، می‌تواند با غذاهای محلی، آداب‌ورسوم و تنوع فرهنگی مناطق آشنا شود.
با این وجود گام اولیه تحقق این مهم معرفی پتانسیل‌ها و تأمین زیرساخت‌ها است. در وضعیت فعلی تعداد اندکی از روستاهای هدف گردشگری اردبیل از جمله آلوارس، خمس و کزج شناخته شده‌اند که این شناخت نیز به دلیل جذب سرمایه‌های بخش خصوصی و تجهیز روستا و اصلاح چهره آن با طرح هادی محقق شده است.
در واقع تا زمانی که گردشگر روستایی را نمی‌شناسد انتظار سفر و هزینه کردن از وی صحیح نیست و عدم شناخت موجب شده قابلیت‌هایی که در این روستاها موجب شده به عنوان روستای هدف گردشگری ثبت شوند مغفول بماند.
جشنواره‌ها بازوی یاری گر معرفی روستا
بخش مهمی از پتانسیل گردشگری روستاها به فرهنگ بومی محلی آن ها مرتبط است.
برنامه‌هایی از جمله جشنواره‌ها، نمایشگاه‌ها و بازارهای فصلی که بتواند گوشه‌ای از این فرهنگ را به نمایش بگذارد به ندرت در روستاها اجرا می‌شود. به تجربه ثابت شده است زمانی که روستایی هدف برگزاری چنین برنامه‌هایی است حداقل نام آن ورد زبان‌ها شده و تجربه سفر به آن افزایش می‌یابد.
معاون گردشگری میراث فرهنگی استان اردبیل در این خصوص گفت: به دلیل محدودیت اعتباری بسیاری از برنامه‌ها از جمله برگزاری جشنواره‌ها با مشکل مواجه است.
قادر تقی زاده تصریح کرد: متأسفانه اعتباری برای یک جشنواره مصوب می‌شود اما نه تنها رقم آن قبل از اجرا پرداخت نمی‌شود، بلکه بعد از اجرا و در برخی مواقع کمتر از میزان پیش بینی شده پرداخت می‌شود.
وی افزود: اگر تلاش عوامل اجرایی مجموعه میراث فرهنگی استان نباشد عملاً نمی‌توان بسیاری از برنامه‌ها از جمله جشنواره‌های گردشگری را اجرا کرد.
این در حالی است که نادر رئوف یکی از سرمایه‌گذاران بخش خصوصی در روستای خمس از توابع خلخال معتقد است اگر جشنواره‌ها و بازارچه‌های محلی در روستاها دایر شده و اطلاع‌رسانی شود، پای گردشگر به روستا باز می‌شود.
وی افزود: به واسطه درآمد حاصل از چنین برنامه‌هایی می‌توان کمبودهای زیرساختی روستا را اصلاح کرد و حتی به معیشت اهالی روستا کمک کرد.
رئوف که در روستای هدف گردشگری خمس روستاییان را با خود همراه ساخته تا غذاخوری، محل اقامت و بازارچه گیاهان دارویی ایجاد کنند، اضافه کرد: وضع این روستا با قبل از احداث هتل و سایر امکانات گردشگری قابل‌مقایسه نیست.
وی تأکید کرد: خود روستاییان احساس می‌کنند درآمدشان بهبود یافته و برخی که در ابتدا برای انجام چنین اموری مقاومت داشتند امروز علاقه‌مند به مشارکت هستند.
در نوروز امسال موضوع گردشگری کارگاه‌های صنایع‌دستی روستایی می‌توانست عملاً فرصتی مطلوب برای روستاها فراهم کند.
در هفته اول تعطیلات نوروزی یکی از مطالبات گردشگران وجود تورهای گردشگری به شهرستان‌ها بود. بطوریکه رضا سلطان‌پور به خبرنگار مهر گفت: ما علاقه‌مند بودیم که از جاهای دیدنی شهرستان‌های اردبیل بازدید کنیم که به دلیل عدم شناخت سفر نکردیم.
وی افزود: اگر تورهای گردشگری حتی با دریافت هزینه در اردبیل تدارک دیده می‌شد، گردشگران استقبال می‌کردند.
این در حالی است که نه تور کارگاه‌های صنایع‌دستی و نه تورهای شهرستانی اجرا نشد و به گفته معاون صنایع‌دستی میراث فرهنگی استان تورهای کارگاه گردی در تابستان برگزار می‌شود.
درآمد نامشخص گردشگری طبیعی در اردبیل
از ابتدای تعطیلات نوروزی بیشترین بازدید گردشگران از جاذبه‌های طبیعی است. یعنی مهم‌ترین قابلیتی که روستاهای اردبیل از آن برخوردار هستند و می‌توانند با دستاویز به آن برای عمران و آبادانی همت کنند.
با این وجود به گفته مدیرکل میراث فرهنگی استان به دلیل اینکه حساب‌های اقماری در کشور وجود ندارد، درآمد گردشگری طبیعی نامشخص است.
حاجی‌زاده تصریح کرد: تنها درآمد ثبت شده، درآمد مراکز اقامتی است و در مقابل ما نمی‌دانیم راننده تاکسی یا فروشگاه صنایع‌دستی یا روستایی که گیاهان دارویی می‌فروشد چقدر درآمدزایی داشته است.
وی تأکید کرد: جریان درآمدزایی گردشگری توسط بخش دولتی اداره نمی‌شود و بخش دولتی فقط زیرساخت و تسهیلات ارائه می‌دهد تا بخش خصوصی بتواند درآمدزایی کند.
مدیرکل میراث فرهنگی استان معتقد است به لحاظ روستاگردی و زندگی عشایر استان اردبیل پتانسیل‌های قابل‌توجهی دارد و این حوزه می‌تواند کم‌هزینه و پربازده باشد.
حاجی‌زاده تأکید کرد: امروز به واسطه محدودیت اعتبارات نمی‌توان زیرساخت‌های لوکس گردشگری در اردبیل ایجاد کرد اما در مقابل می‌توان روستاگردی را توسعه داد.
مشارکت بخش خصوصی نیازمند تدارک زیرساخت‌ها
هر چند این تأکیدات از سوی مدیرکل میراث فرهنگی استان مطرح می‌شود اما حاجی‌زاده معتقد است حتی در توسعه بوم گری و روستاگردی نیز باید بخش خصوصی پای کار بیاید.
به لحاظ روستاگردی و زندگی عشایر استان اردبیل پتانسیل‌های قابل‌توجهی دارد و این حوزه می‌تواند کم‌هزینه و پربازده باشد تخصیص ناچیز اعتبارات گردشگری سال گذشته اردبیل موجب شده این حوزه توان خود را به برگزاری چند برنامه اصلی بگذارد.
در مقابل حاجی‌زاده معتقد است به دلیل اینکه در اردبیل بخش خصوصی قدرتمند نداریم توسعه روستاگردی به مشکل برخورده است.
وی افزود: بخش دولتی قانونا نمی‌تواند وارد حوزه اجرایی روستاگردی شود و این مسئولیت بر عهده تورهای گردشگری است.
مدیرکل میراث فرهنگی استان به مذاکره این دستگاه اجرایی با هیئت‌مدیره جامعه تورگردانان کشور اشاره کرد و متذکر شد: این مجموعه 80 درصد تورهای ورودی کشور را مدیریت می‌کند و ما صحبت کردیم تا ظرفیت‌های گردشگری استان به واسطه آن ها به تورها معرفی شود.
یکی از ساکنان روستای آلوارس از توابع سرعین به درآمد قابل‌توجه روستا در پی ورود تورهای خارجی اشاره کرد.
نادر رحمت زاده در این خصوص گفت: ما انواع غذاهای محلی و لبنیات محلی تولید می‌کنیم که برای گردشگران خارجی جذابیت دارد.
وی افزود: با این وجود در خود روستا کسی نمی‌تواند تورهای گردشگری را به اینجا بیاورد و ما منتظر می‌مانیم تا مسافر خودش به روستا سفر کند.
رحمت زاده معتقد است اگر تعداد تورهای گردشگری افزایش یابد، روستای آلوارس توسعه می‌یابد.
در این میان که بخش دولتی خود را مسئول تورهای گردشگری نمی‌داند و ساکن روستا خود را در این عرصه کم‌توان می‌بیند، به نظر می‌رسد تعریف بسته‌های حمایتی از بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری در روستاها ضرورت ویژه دارد.
روستاهای هدف گردشگری اردبیل نیازمند کسب جایگاه مطلوب در بازار گردشگری است. معرفی پتانسیل‌ها و جلب مشارکت بخش خصوصی می‌بایست توسط بخش دولتی انجام شود. تمرکز بر اجرای طرح هادی در روستاهای هدف گردشگری و جلب مشارکت روستاییان یکی از ضروریاتی است که با سرعت بخشیدن می‌تواند روستاهای گردشگری را آماده بازدید گردشگران سازد.
به عقیده کارشناسان برای سرعت بخشیدن به این موضوع ایجاد حساسیت در بین روستاییان نیز ضرورت ویژه دارد. با توجه به محرومیت اغلب روستاها به تجربه ثابت شده گردشگری می‌تواند از روستایی محرومیت‌زدایی کرده و از مهاجرت آن نیز بکاهد. در وضعیتی که اغلب روستاها برخوردار از ثروت گردشگری هستند، کاهش نرخ مهاجرت از روستاها یکی از مزایای بلندمدت توسعه گردشگری روستایی است.
