اوراق بهادار اسلامی(صکوک) به عنوان یک ابزار مالی- اسلامی پرسود

به گزارش مرور نیوز، اکنون مسئله تامین مالی یک چالش بزرگ برای بنگاه های تولیدی محسوب می شود. با توجه به رکود بازار، بازپرداخت تسهیلات بانکی برای تولیدکنندگان با دشواری فراوانی همراه بوده است. اما در این میان تعدادی ابزارهای تامین مالی پرسود و بی خطر برای شرکتها وجود دارد که متاسفانه ناشناخته مانده است. اوراق بهادار اسلامی(صکوک) به عنوان یک ابزار مالی- اسلامی پرسود یکی از این ابزارها تلقی می شود. در همین باره گفت و گویی داشته ایم با مهسا رادفر رئیس نظارت بر انتشار اوراق بدهی سازمان بورس.

یکی از تدابیر مهم کنونی دولت برای خروج از رکود سوق دادن سرمایه های راکد به سوی بازار سرمایه است. لطفا در این باره توضیح دهید.

سیاست‌های کلی نظام و دولت تاکید بر تامین مالی از طریق بازار سرمایه دارد و همچنین اسناد بالادستی همچون اقتصاد مقاومتی، برنامه ششم توسعه بر لزوم تامین مالی‌های بلندمدت و زمانبر و نیز بنگاه‌های بزرگ اقتصادی به وسیله بورس اوراق بهادار اشاره دارد. بنابراین به طور کلی سیاستهای دولت بر آن است که به طور کلی تامین مالی بنگاه‌های خرد و کوچک از طریق سیستم بانکی انجام بشود و در مقابل تامین مالی بنگاه‌های بزرگ و متوسط از طریق بازار سرمایه شکل بگیرد.

به طور کلی با وجود شرایط کنونی مزیت بورس نسبت به سایر نهادهای پولی و مالی را چه می دانید؟

این سیاست‌ها و تقسیم بندی ها در اصل با توجه به تفاوت ماهیتی سیستم بانکی و بورس در نظر گرفته شده است زیرا تامین مالی با مبالغ زیاد از طریق بورس به سهولت امکانپذیر است و با توجه به محدودیت سرمایه بانکها شاید این روند برای بنگاه های بزرگ ممکن نباشد.
همچنین مزیت نسبی دیگری که بورس نسبت به سایر ابزارهای تامین مالی دارد آن است که مصارف تامین مالی بورس نظارت مطلوب‌تری بر آن صورت می‌گیرد و به طور کلی و خلاصه می توان گفت شفافیت در ارکان بورس بیشتر جلب توجه می کند.

با توضیحاتی که درباره مزیت و کارکرد بورس دادید لطفا درباره جایگاه اوراق بدهی و صکوک نیز توضیح بفرمائید؟

تامین مالی از طریق بازار سرمایه به طرق و شیوه های مختلفی دنبال می‌شود که قسمت عمده به وسیله طریق انتشار اوراق بهادار است که خود همین اوراق به دو نوع: 1- اوراق بدهی، 2- اوراق سرمایه طبقه‌بندی می‌شود. اوراق سرمایه همان سهام رایج در اذهان عمومی می باشد و به شکل افزایش سرمایه و صدور سهام جدید اجرایی می‌شود و اوراق بدهی مربوط به بازار بدهی است که اوراق بهادار اسلامی (صکوک) در قسمت عمده آن را تشکیل داده است. صکوک هم خود انواع مختلفی دارد که براساس نیازهای متفاوت شرکتها انتشار پیدا می‌کند.

با این اوصاف بر خلاف اذهان عمومی ابزارهای متفاوت و متنوعی در بورس موجود است. لطفا بیشتر در این باره توضیح دهید؟

برهمین اساس شعار سازمان بورس آن است که برای انواع مختلف چرخه‌های کامل تامین مالی ابزارهای گوناگونی در اختیار دارد. مثلا برای پروژه‌های نیمه‌کاره اوراق مشارکت در نظر گرفته شده است. زمانی که پروژه شرکت نیازمند خرید دارایی و تجهیزات است در آن زمان صکوک اجاره برای او چاره سازی می کند. زمانی که پروژه تکمیل شده و نیاز به سرمایه در گردش دارد صکوک مرابحه عرضه می‌شود. اگر شرکت بخواهد محصول تولید کند و فعالیت تأمین مالی مربوط به خود محصول باشد صکوک سلف برای افزایش سرمایه در نظر گرفته می‌شود و همچنین انواع مختلف و متنوعی که بر اساس نیازهای مختلف شرکتها در نظر گرفته شده و اکنون مجال توضیح تمامی آنها نیست.

پس چرا با وجود این ویژگی های مثبت و کارآمد، اوراق صکوک آنچنان که باید شناخته شده نیست؟

در این زمینه علل مختلفی وجود دارد. یک مورد و مسئله آموزش و فرهنگسازی راجع به صکوک است که می‌بایست در سطح گسترده‌تری به شرکتها انجام بگیرد و این روش تأمین مالی مطمئن و پرسود برای آنها به خوبی تشریح و معرفی شود. از سوی دیگر یک مسئله آن است که وقتی مدیرمالی یک شرکت به منظور شیوه تامین مالی شرکت خود تصمیم می‌گیرد طبعا در ابتدا از روشهای ساده‌تر و معمول استفاده می‌کند و به طور کلی عموم مردم کمتر سراغ روشهای ناشناخته و پیچیده‌تری مثل صکوک می‌روند در حالی که این اوراق در عین پیچیدگی دارای مزیت های پربازدهی نیز هستند. بنابراین اکنون عمده تأمین مالی از سیستم بانکی در کشور صورت می‌گیرد زیرا هم شناخته‌تر شده است و هم بین توده مردم سابقه چندین ساله دارد و تقریبا نیز می‌توان گفت بوروکراسی کمتری نسبت به سایر ابزارهای تامین مالی دارد.

نکته دیگری که می توان در این باره اشاره کرد آن است که تامین مالی از طریق بازار بورس به شکل قانونمند و ضابطه‌مند دنبال می‌شود و سهامداران همگی موظفند بر طبق قانون و مقررات به خرید و فروش سهام بپردازند و بر خلاف بانکها قدرت مذاکره و چانه‌زنی در بازار سرمایه برای آنها در نظر گرفته نشده است.

بانکهای غیر مجاز جذابیت صکوک را برای خریداران کاهش داده اند

یعنی می گوئید اکنون رقیب و مانع اصلی رشد صکوک بانکها می باشند؟

بانک از ابتدا در زمینه تامین مالی رقیب دیرینه بورس بوده است و به طور کلی تامین مالی در بورس برای شرکتهای بزرگ مقرون به صرفه‌تر است زیرا این شرکتها به وسیله انتشار اوراق می‌توانند مدت زمان کوتاهی حجم بزرگی از تامین مالی را به یکباره برای خود رقم بزنند. بنابراین اگر سود بانکی براساس ضوابط در نرخ پایین خود ثابت بماند قطعا رغبت به سوی بازار سرمایه افزایش می‌یابد و طبعا می‌توان گفت هر کدام از ابزارهای تامین مالی ارزانتر باشد به تبع آن شرکتها بیشتر به سوی آن گرایش پیدا می‌کنند.

الان متاسفانه یکسری بانکهای غیرمجاز که سودهای خارج از عرف پرداخت می‌کنند که طبعا بازار را تحت شعاع خود قرار می‌دهند و تمایل خریداران صکوک را تا حدودی کاهش می‌دهند.

روز به روز علاقه انتشار صکوک برای شرکتهای متقاضی افزایش می یابد

میزان رضایتمندی شرکتهای منتشر کننده صکوک و نیز صاحبان این اوراق تشریح بفرمائید؟

شرکتهایی که سابقا به بازار بدهی و صکوک مراجعه کردند و در این زمینه انتشار اوراق داشته اند درحال حاضر نیز دوباره تمایل پیدا کرده‌اند و مجددا در حال انتشار صکوک هستند و به طور کلی علاقه انتشار صکوک روز به روز برای شرکتها در حال افزایش است. همچنین خریداران اوراق صکوک نیز تاکنون رضایت نسبی داشته‌اند زیرا معاملات اوراق صکوک می‌تواند به بیش از قیمت اسمی آن صورت بگیرد و نیز نرخ اوراق صکوک قابلیت دارد که بازده بیشتری را در خود داشته باشد و توانمندی آن را دارد که رقابت با نرخ سود ثابت بانکی را در داشته باشد.

درباره میزان پوشش ریسک صکوک توضیح دهید؟ آیا این اوراق بدون ریسک هستند؟

طراحی صکوک در چند دوره تکامل پیدا کرده است در اولین دوره انتشار صکوک تصمیم مبنی بر آن شد که تمام ریسک‌ها برای دارنده اوراق پوشش داده شود و به نوعی صفر شود به این صورت که اصل پول و سود و نقدشوندگی آن توسط نهادهای ذی ربط سازمان بورس برای خریداران تضمین بشود تا به نوعی بتوان با نرخ سود ثابت بانکها رقابت داشت.

اما به مرور زمان که بازار بدهی تکامل پیدا کرد به این شکل شد که مثلا تضمین اصل و سود صکوک که تاکنون فقط به وسیله بانکهای ضمانت کننده محقق می‌شد به سایر نهاد ها نیز تسری پیدا کند و به آنها محول شود مثل شرکتهای مختلفی همچون هلدینگ‌ها، شرکتهای تأمین سرمایه و... ؛ اکنون تصمیم بر آن داریم که حتی ناشران معتبر و شناخته شده‌ صکوک بتوانند بدون ضامن‌هایی همچون بانک، هلدینگ و... اوراق خود را منتشر کنند و در حقیقت به واسطه اعتباری که دارند خودشان بدون واسطه ضامن اوراق خود باشند.

این تصمیم و الگو که هر اوراق کم ریسک تری به طبع باید سود کمتری به مشتری پرداخت کند. آیا برای صکوک اجرایی می شود؟

این منوط به شروع فعالیت موسسات رتبه‌بندی است و در حقیقت وظیفه اصلی موسسات آن است که ریسک شرکتها را بسنجندند و بر همین اساس آنها را رتبه‌بندی کنند و سپس سازمان بورس قادر است که براساس گزارشهای شرکتهای رتبه‌بندی سودهای متفاوتی را برای هر شرکت تعیین کند و اقدامات اولیه برای شروع کار شرکتهای رتبه‌بندی در بورس انجام شده و امید می‌رود که به زودی اجرایی شود.

خرید صکوک به تخصص خاصی نیاز ندارد/شرکتها روش تامین مالی به وسیله صکوک را تجربه کنند

سخن پایانی شما درباره مزیت و کار آمدی صکوک برای شرکتها و مشتریان این اوراق چیست؟

شرکتها لازم است که ابتدا آگاهی لازم در برابر انواع تأمین مالی داشته باشند و توصیه می کنم متناسب با نیازهایشان روش های جدید تامین مالی همچون صکوک را حتما تجربه کنند. و خریداران اوراق نیز چون صکوک اوراقی بدون ریسک است و به تبع آن خرید آن تخصص کافی نیاز ندارد توصیه آن است که برای خریدارن سودآوری مناسبی به ارمغان خواهد داشت.