باروری ابرها راهی برای مبارزه با خشکسالی/بارور کردن ابرها در ایران

به گزارش مرور نیوز، امروزه با بالا گرفتن آلودگی هوا و همچنین خشکسالی های اخیر سوالاتی در اذهان عمومی شکل گرفته است که با توجه به فناوری های علم نوین و تکنولوژی های قرن حاضر راه های برون رفت از شرایط موجود چیست؟ یکی از راه هایی که همواره مد نظر همه ی صاحبنظران و دست اندرکاران محیط زیست بوده باروری ابرها می باشد. اما باروری ابرها چیست؟ چه زمانی  و در کجا کشف شد؟ کدام یک از کشورها توان عملیاتی کردن آن را دارند و بر این تکنولوژی فائق آمده اند؟ آیا توان انجام این عملیات در ایران وجود دارد یا نه؟ و ...

اینها سوالاتی است که ذهن افراد جامعه خصوصا در روزهایی که آلودگی هوا به بارش اندک نزولات آسمانی نسبت داده می شود را به خود مشغول کرده است. در ادامه به پاسخ این سوالات می پردازیم.

باروری ابرها چیست و چه زمانی و در کجا کشف شد؟

باروری ابرها به عنوان یک روش تعدیل آب و هوا، افزودن مواد به داخل یک ابر (با استفاده از ژنراتورهای  زمینی،  موشک و یا هواپیما) با هدف تقویت تشکیل و رشد بلورهای یخ و درنتیجه افزایش بارش (برف و یا باران) می باشد. به عبارت دیگر باروری ابرها روشی جدید برای تأثیرگذاری بر روی ابرهای طبیعی است که در آن با استفاده از مواد شیمیایی آب بیشتری از ابر به شکل باران یا برف گرفته می شود. (DSE,2008; Shivaji,2005) تأثیر بارورسازی ابرها برای اولین بار 12 ژولای 1946 در آزمایشگاه تحقیقاتی شرکت جنرال الکتریک آمریکا توسط وینسنت شیفر مشاهده شد. او بلور های یخ خشک با دمای 78- درجه سانتیگراد را به داخل ابرهای مصنوعی تولیدشده در اتاقک ابر که حاوی قطرک های ابر سرد بودند رها کرد و مشاهده نمود قطرک های ابرسرد از طریق فرایند انجماد به بلور یخ تبدیل شده و به صورت برف در ته اتاقک ابر ریزش نمودند. بدین گونه شواهد آزمایشگاهی از بارورشدن ابرها به دست آمد.

متعاقب آن در تاریخ  13 نوامبر 1946 همزمان با این تحقیقات، دکتر لانگمویر برنده جایزه نوبل ، یک آزمایش میدانی روی یک ابر پوششی روی کوه گریولوک در شرق اسچنکتدی متعلق به ایالت نیویورک انجام داد. دمای این ابر که در ارتفاعی حدود 4280 متر از سطح زمین قرار داشت 20- درجه سانتیگراد بود. لانگمویر، 36/1 کیلوگرم یخ خشک را در مسیری خطی با طول حدود 3 مایل روی این ابر پاشید و مشاهده کرد در مدت 5 دقیقه تمامی محتوای آب ابر به برف تبدیل شد. برف حاصله در حدود 2000 پا زیر ابر ریزش نمود و به دلیل خشکی هوا قبل از رسیدن به زمین تبخیر شد.

تحقیقات بعدی ثابت کرد هسته طبیعی غالب برای تشکیل هسته یخ در طبیعت، ذرات رس معدنی هستند که در دمای حدود 15- درجه سانتیگراد یا پایین تر به عنوان هسته یخ ساز فعال می گردند. پس از استفاده از دانش باروری ابرها به عنوان یک فناوری جدید با کاربردهای عملی، لانگمویر تا زمان مرگش در تاریخ 1957، بر روی گسترش این فناوری به منظور حصول آب بیشتر از آسمان برای تبدیل مناطق مستعد خشک و بی حاصل جنوب غربی ایالات متحده امریکا به مراتع سرسبز و زمین های کشاورزی تلاش های بیشماری انجام داد. سازمان تحقیقات صنعتی و علمی استرالیا نیز در فوریه 1947 پس از اجرای عملیات باروری ابرها گزارش کرد اولین مورد باران ساخته دست بشر در نزدیکی بسارست رخ داده است (Dennis,1980; Shivaji,2005).

آیا توان انجام این عملیات در ایران وجود دارد؟

مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها با توجه به ماده 91 قانون ملی شدن آبها مصوب سال 1394 که در آن تصریح نموده است وزارت آب و برق موظف به تأمین آب از طریق بارورسازی ابرها می باشد و مواد 24 و 29 قانون توزیع عادلانه آب مصوب سال 1361 و با عنایت به مصوبه شورایعالی امنیت ملی(ضمیمه1) و صورتجلسه فیمابین وزارت نیرو و سازمان هواشناسی کشور(ضمیمه2) که در آن بارورسازی ابرها بر عهده وزارت نیرو گذاشته شده است در سال 76 با دستور ریاست جمهوری وقت با هدف استحصال بیشتر بارش از منابع آب جوی در استان یزد تأسیس گردید و از سال1377 طی عقد قرارداد با رصدخانه مرکزی آب و هواشناسی روسیه (CAO) توأم با اجرای 4 پروژه مشترک باروری ابرها در مناطق مرکزی و یک پروژه در استان گیلان، این مرکز موفق به خرید 3 دستگاه رادار هواشناسی و تجهیز 2 فروند هواپیمای متعلق به ایران به امکانات بارورسازی ابرها گردید.

در همین مدت انتقال تکنولوژی و آموزش پرسنل ایرانی نیز با موفقیت انجام گرفت بطوریکه از ابتدای سال 87 با اتمام مراحل انتقال تکنولوژی، کارشناسان مرکز بدون کمک متخصصین خارجی این پروژه ها را بطور مستقل در نقاط مختلف کشور به مرحله اجرا گذاشتند.

اولین پروژه مستقل باروری ابرها در اواخر بهار و اوائل تابستان در استان گیلان اجرا گردید که افزایش بارش حاصل از آن حدود 91 % برآورد گردید و پروژه های مستقل انجام شده در سال آبی 87-88 به ترتیب در استان های (یزد، کرمان، فارس و مناطق مجاور(پروژه فلات قاره) و اصفهان، قم، مرکزی و مناطق مجاور(پروژه زاگرس) بود که در نتایج آن آمده است.

در سال آبی 88-89 مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها همانند سال گذشته با درخواست مکرر بسیاری از استان های کشور روبرو شد که به دلایل مختلف از جمله عدم وجود دید رادارهای هواشناسی فعال و کمبود هواپیماهای باروری به عنوان اصلی ترین ابزار در اجرای موفق باروری ابرها امکان اجرای عملیات باروری ابرها در برخی مناطق مستعد و متقاضی کشور بوجود نیامد. در بسیاری از استانها مطالعات امکانسنجی جامع و کاملی صورت نگرفته بود لذا با توجه به امکانات و محدودیتهای کمی نیروی متخصص خود و با برنامه ریزی زمانی مناسب، سه پروژه تعریف شد که نتایج این پروژه ها پس از پایان عملیات متعاقبا اعلام گردید.