توافق برجام مهمترین دستاورد دیپلماسی جهان

به گزارش مرور نیوز، برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام به تعبیری مهمترین دستاورد دیپلماسی برای جهان دستکم طی پنج سال گذشته است. دستاوردی که با وجود تمام اختلاف نظرها و تضاد و تعارض منافع میان ایران و کشورهای آمریکا، انگلیس، چین، آلمان، فرانسه و روسیه در 23 تیر 1394 (14 ژوییه 2015) در وین اتریش منعقد شد. توافق برجام به یک دهه چالش بین المللی میان ایران و جهان پایان داد. قطعنامه های شش گانه شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران را از اعتبار ساقط و دیوار تحریم های جهانی علیه ایران را شکست. 

هرچند مفاد توافق برای هر دو طرف با امتیازات و کاستی هایی همراه بوده اما به اذعان تحلیلگران این سند با همه کمبودها در شرایط کنونی تنها توافقی است که می تواند منافع طرفین گفت و گو را تامین کند. مسیر اجرایی این سند اکنون اما با چالش هایی مواجه است. «دونالد ترامپ» تاجر آمریکای از همان دوران تبلیغات انتخاباتی، برجام را مایه شرم آمریکا خواند و پس از حضور در کاخ سفید به تهدید عمده بنیادهای برجام تبدیل شد. موضع گیری های غیرعقلایی ترامپ در ماه های اخیر جامعه جهانی را در خط مخالف او صف بندی کرده است. 

هرچند برجام توافقی بین المللی و مورد تایید سازمان ملل متحد است اما حراست از آن در برابر تهدیدات خارجی نیازمند انسجام داخلی و تداوم تدبیر از سوی مسوولان تصمیم گیر است. تدبیری که رییس جمهوری از تریبون هفتادویکمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل اعلام کرد.

حجت الاسلام «حسن روحانی» به صراحت اعلام کرد که جمهوری اسلامی ایران اولین کشوری نخواهد بود که برجام را نقض می کند ولی در مواجهه با نقض آن عکس العمل متناسب و قاطع خواهد داشت. حفظ این توافق در شرایط کنونی خاورمیانه و جهان اگرچه مورد تاکید محور اروپایی این توافق است اما نگرانی ها از واکنش های هیجانیِ محور آمریکایی ضرورت مصلحت اندیشی و بازتعریف شیوه استحکام بنیان های این توافق را از سوی وزارت امور خارجه ایران دو چندان می کند.

به منظور حفظ دستاوردهای برجام، نخستین مسیر تعیین بیراهه هایی است که به تضعیف برجام منتهی می شود. از منظر سیاست خارجی حراست از برجام متضمن پذیرش چند گزاره مهم در این حوزه است. باید پذیرفت که در مقطع کنونی دولت تدبیر و امید و روحانی به عنوان دولت و رییس جمهوری منتخب مردم در راس دستگاه اجرایی کشور و مسوول سیاست های داخلی و خارجی است. تضعیف دولت به هر شیوه و هر دلیلی تضعیف کشور را در پی خواهد داشت. از سوی دیگر باید بپذیریم که برجام مهمترین دستاورد دولت اول تدبیر امید بود که در سایه آن بسیاری از برنامه های اقتصادی و اجتماعی خود را پیش برده است و اکنون تضعیف این دستاورد دولت به تضعیف کشور منتهی خواهد شد و این با شعار حفظ منافع ملی که مهمترین دغدغه منتقدان دولت است، در تضاد قرار می گیرد.

از رهگذر این تضعیف و چند صدایی داخلی، از یک سو بیگانگان طرح امتیازگیری از ایران را با جدیت فراوان دنبال خواهند کرد و از سوی دیگر دولت به سبب فشارهای داخلی در برابر این زیاده خواهی ها واکنش منطقی نشان نخواهد داد. در بعد سیاست خارجی و روابط بین الملل، یکی از مهمترین راهبردهای گروه تصمیم گیر در واشنگتن افزایش فشارها بر ایران به منظور پیشگامی در خروج از برجام است. ترامپ و مشاورانش از اینکه ایران آغازگر تخریب بنیادهای برجام باشد به شدت استقبال خواهند کرد و برای این آغاز از همه ظرفیت های دیپلماتیک و غیر دیپلماتیک خود بهره خواهند گرفت. 

اقدامات آمریکا برای تضعیف و نابودی برجام 

تحرک های منطقه ای و فرا منطقه ای، گسترش توهم ایران هراسی در خاورمیانه و فروش بی سابقه سلاح به همسایگان از رهگذر این توهم تنها بخشی از سناریوی کاخ سفید برای تحریک ایران به منظور خروج از برجام است. افزایش تحریم های غیر هسته ای یک جانبه از سوی این کشور و هراس افکنی میان شرکت های بزرگ تجاری از تجارت با ایران، دیگر اهرم های آمریکا برای تضعیف و نابودی برجام به شمار می آید از دیگر سو برخی متحدان منطقه ای کاخ سفید تصویری خطرناک از ایران به عنوان تهدیدی برای سرزمین خود ترسیم کرده و برای تضعیف این تهدید از هر امکانی استقبال می کنند.

توافق ایران با کشورهای 1+5 گرچه از منظر حقوق بین الملل قاطعانه و محکم انعقاد شده است اما برای دفع و رفع چالش های مسیر اجرای آن باید مدبرانه گام برداشت. سیاست داخلی هم از سوی دولت و هم رقبا و منتقدان باید به سمت هم صدایی و اتحاد داخلی پیش رود. شنیده شدن صدای واحد از ایران در قبال برجام، موضع دولت را در برابر بدعهدی ها تقویت خواهد کرد. 

در مواجهه با کارشکنی های آمریکا در اجرای برجام منتقدان نباید فراموش کنند مذاکراتی که به امضای توافق برجام منتهی شد، با نظر و مصلحت اندیشی مسوولان و مقامات عالیرتبه نظام آغاز و انجام یافت و تصمیم اجرای آن، نه تصمیم رقیب سیاسی که خواست مردم و نظام بوده است. پذیرش این موضوع از سوی جریان مخالف دولت می تواند عمده ترین راهکار حراست از دستاوردهای برجام هم در عرصه داخلی و هم خارجی باشد.

در حوزه دیپلماسی بین المللی نیز به نظر می رسد راهی که «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه ایران در پیش گرفته است، همان مسیر عقلانی و برپایه استراتژی برد-برد تعریف شده در برنامه های دولت تدبیر و امید است. همراه ساختن اروپا، چین و روسیه برای حمایت از برجام ترامپ را در موضع ضعف قرار خواهد داد. کنار زدن پیله های انزوای خود ساخته و روابط با جهان بر پایه منافع ملی می تواند اجماع جهانی علیه ایران را خنثی و بخشی از اهرم های فشار را ناکارآمد کند.