اروپا و بسترهای پسابرجامی برای درانداختن طرحی نو در روابط با ایران

به گزارش مرورنیوز، پارلمان اروپا دیروز (چهارم آبان) قطعنامه ای را برای عادی‌سازی و گسترش روابط با جمهوری اسلامی ایران با 456 رای موافق در برابر 174 رای منفی تصویب کرد. این قطعنامه که در 25 صفحه تنظیم شده است، سرفصل های کلی گسترش روابط راهبردی میان اتحادیه اروپا و ایران را در دوره پسابرجام مشخص می‌کند.

در این قطعنامه تاکید شده است که اتحادیه اروپا باید روابط خود با ایران را از طریق گفت ‌وگوهای جامع، انتقادی، سازنده و مشارکتی بازسازی کند. در بخش دیگری از این قطعنامه به صراحت آمده است که روابط تجاری و اقتصادی با ایران باید توسعه پیدا کند. به این ترتیب، اتحادیه اروپا که سال ها مهمترین شریک تجاری جمهوری اسلامی ایران بوده، تمایل خود برای گشودن فصلی نو در مناسبات با کشورمان را آشکار ساخته است.

بررسی پیشینه روابط جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اروپا روند پرفراز و نشیب های آن را نمودار می سازد. در سال های نخست پیروزی انقلاب اسلامی و همزمان با غلبه گفتمان آرمان گرایی انقلابی بر سیاست خارجی ایران، مناسبات دولت های مطرح اروپایی با جمهوری اسلامی ایران با بی اعتمادی متقابل و چالش های جدی همراه بود. تسخیر سفارت آمریکا در تهران نیز بر بلندای دیوار بی اعتمادی بین ایران و اروپا افزود و سبب شد شمار زیادی از دولت های اروپای غربی در جبهه ضدایرانی به سردمداری آمریکایی ها جای گیرند، تا جایی که این دولت ها در جریان جنگ تحمیلی علیه کشورمان در تجهیز ارتش عراق با آمریکا همراهی کردند.

با پایان جنگ تحمیلی و آغاز دوره سازندگی در کشورمان که تنش زدایی در روابط خارجی در دستور کار دولت قرار گرفت، نگاه بدبینانه اروپایی ها به کشورمان تعدیل شد و «گفت و گوهای انتقادی»، جای بی اعتمادی را گرفت و روابط ایران و اروپا به ویژه در حوزه اقتصادی رونق گرفت. روی کار آمدن دولت اصلاحات در میانه های دهه 70 خورشیدی و غلبه گفتمان تعاملی، «گفت و گوهای سازنده و فراگیر» را به اسم رمز روابط ایران و اروپا بدل کرد. با شروع گفت و گوهای سازنده و افزایش سطح درک 2 طرف از ماهیت و خواست یکدیگر، روابط جمهوری اسلامی ایران و اروپا در سطوح مختلف از فرهنگی تا اقتصادی افزایش یافت.

با روی کار آمدن دولت های نهم و سپس دهم، روند پیموده شده در دوره های سازندگی و اصلاحات در رابطه با اروپا رو به عقبگرد نهاد و با گسترش تنش میان ایران و آمریکا بر سر برنامه صلح آمیز هسته ای و گسترش تحریم های بین المللی علیه کشورمان، رابطه ایران و اتحادیه اروپا وارد فاز تقابل و رکود شد.

تیرگی و سردی روابط اروپا با جمهوری اسلامی ایران تا زمان روی کار آمدن دولت یازدهم ادامه داشت. برآمدن دولت تدبیر و امید از دل انتخابات ریاست جمهوری سال 1392، فراگیر شدن گفتمان اعتدال و به کارگیری مشی تعامل در سیاست خارجی، رویکرد اروپایی ها به کشورمان را متعادل تر و واقع بینانه تر کرد. گفت و گوهای هسته ای با کشورهای عضو گروه 1+5 که به توافق تاریخی و مهم برجام انجامید، علاوه بر رفع تهدیدهای نظام بین الملل، زمینه های تعامل و گسترش همکاری با واحدها و سازمان های بین المللی از جمله کشورهای اروپایی را فراهم کرد.

تصویب قطعنامه اخیر پارلمان اروپا برای عادی‌سازی و گسترش روابط با جمهوری اسلامی ایران را می توان پاسخ این اتحادیه به فراگیری گفتمان تعامل و تنش زدایی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران طی حدود سه سال گذشته دانست. به جرات می توان گفت هرگاه جمهوری اسلامی ایران بر اساس رویکرد دولت های منتخب، تعامل را در دستور کار دستگاه دیپلماسی خود قرار داده و خط تنش زدایی را در ارتباط با نظام بین الملل دنبال کرده، موضع اروپایی ها در برابر ایران به سمت استقلال از آمریکا حرکت کرده است و روابطی تفاهم و تعامل جویانه را برای 2 طرف به بار آورده است. این در حالی است که پیروی از الگوهای غیرتعاملی، اروپایی ها را به مواضع خصمانه آمریکا علیه کشورمان نزدیک کرده و چالش های بیشتری را برای ایران به همراه آورده است.

غلبه گفتمان تعاملی در سیاست خارجی دولت یازدهم در کنار فرصت های بینظیری که برجام پیش روی اقتصاد کشورمان قرار داده است، اروپایی ها را بر آن داشته تا راهبرد رسمی خود در برابر جمهوری اسلامی ایران را در یکی از مهمترین نهادهای جمعی خود یعنی پارلمان اروپا به تصویب برسانند و مسیر تعمیق روابط 2 و چند جانبه خود با ایران را هموارتر کنند.

با وجود خواست جدی اروپایی ها برای بهره جویی از مزیت های گسترش مناسبات با ایران، برخی موضع گیری های در زمینه مباحث حقوق بشری، تقویت بنیه دفاعی و ... را باید در زمره عوامل واگراینده در این مناسبات به شمار آورد.

همچنان که گفته شد، اروپا به عنوان شریک تجاری سنتی جمهوری اسلامی ایران، به دنبال گسترش و تعمیق روابط با کشورمان و بهره گیری از فرصت هایی است که برجام به همراه آورده و در برابر، ایران در پی بهره گیری از ظرفیت کشورهای اروپایی برای جذب سرمایه گذاری و فناوری های نوین است. این مهم را می توان در فرایند آمد و شد هیات های اروپایی به کشورمان و تلاش های متقابل تهران جست وجو کرد؛ چنانکه حضور همزمان 2 رییس دولت اروپایی در تهران طی این روزها را باید نمود عملی خواست و اهدافی دانست که در قطعنامه پارلمان اروپا به تصویب رسیده است.