نهم ذیحجه روز عرفه، هنگامه‌ای است که مسلمانان با خواندن مضامین عرفانی دعای عرفه زنگار غفلت را از قلب‌های خود می‌زدایند و به خودشناسی می‌رسند و از احسان و کرم بی‌نهایت پروردگار عالمیان برخوردار شوند.
به گزارش مرور نیوز، «خدایا من بسوى تو اشتیاق دارم و به پروردگارى تو گواهى دهم. بـر مـن حـجـت خود را بدین ترتیب که معرفت خود را به من الهام فرمودى و بوسیله عجایب حکمتت به هر اسم انداختى و بیدارم کردى بدانچه آفریدى در آسمان و زمینت از پدیده هاى آفرینشت...» (این جملات فرازهایی از دعای عرفه که امام حسین(ع) است که در صحرای عرفات به خواندن آن پرداختند.) آموزه‌های عرفانی از مهمترین جنبه‌های رشد، هدایت و سیر و سلوک به سوی حق تعالی و بهترین مسیر برای آموزه‌های عرفان اسلامی مراجعه به احادیث و ادعیه معصومان(ع) است. دعای عرفه از جمله این دعاها به‌شمار می‌رود که امام حسین(ع) با هدف شناخت بیشتر خدا و معرفت و آشنایی مومنان با روش و مراحل سیر الی الله آن را بیان داشته است. دعای عرفه براساس کتاب‌های تاریخی و ادعیه به امام حسین(ع) منسوب است که در آخرین حج خود آن را قرائت کردند. ساختار دعای عرفه در نوع خود بی‌نظیر است؛ چه علاوه بر گفت وگوی عاشقانه و عارفانه با خدای بلندمرتبه دارای مضامین والای دینی و شناخت روحانی و جسمانی انسان است.
بزرگان دین و ائمه اطهار(ع) همواره در مناسبت‌های خاص چون روز عرفه و شب‌های قدر بر توبه، استغفار و راز و نیاز بیشتر تأکید کرده‌اند. «غسل، زیارت امام حسین(ع)، خواندن نماز، اعتراف و اقرار به گناهان و خواندن دعای عرفه» از جمله اعمالی هستند که انجام دادن آن برای این روز سفارش شده است.
دعای عرفه واسطه‌ای برای شناخت بهتری پروردگار
«رضا یزدان‌پناه» پژوهشگر و استاد تاریخ اسلام درخصوص وجه تسمیه دعای منسوب به امام حسین(ع)، گفت: عرفه برای مسلمانان و به‌خصوص شیعیان یک روز خاص است، روزی که انسان با معبود خود به راز و نیاز می‌پردازد. این روز عید اسلامی به‌شمار می‌رود و انجام دادن عبادت‌های خاص در این روز بسیار تأکید شده است.
وی در ادامه بیان داشت: سومین پیشوای شیعیان به همراه فرزندان خود و جمعی از اصحاب در روز عرفه به دامنه کوه رفتند و در آنجا به عبادت و راز و نیاز با پروردگار عالمیان پرداختند. گردهمایی که تنها جنبه علمی و معرفتی نداشت بلکه شناخت توأم با سازندگی، تزکیه و خودشناسی بود.
خداشناسی و خودشناسی؛ دو پیام اصلی دعای عرفه
این پژوهشگر با تأکید اینکه انسان با شناخت خدا و صفات الهی او به خودسازی می‌رسد، توضیح داد: توجه و درک پیام اصلی دعای عرفه بسیار مهم است و باید در هنگام خواندن آن تلاش کرد تا معارف اصلی از این دعا استخراج شود. یکی از مهمترین راه‌های آن، درک بزرگی پررودگار از راه دعاهایی همچون دعای عرفه است. شناخت خدا از راه امامت و نکته‌های اخلاقی در این دعا گنجانده شده است که فراتر از زمان، مکان است و تنها مختص به جامعه خاصی نیست.
بهره‌مندی از تمام نعمت‌های خدای متعال
وی با بیان اینکه همه افراد بشر با اعتقاد به خدای متعال می‌توانند نعمت‌های الهی بهره‌مند شوند، تصریح کرد: امام سوم شیعیان(ع) مامور می‌شود، دعای طولانی عرفه را بخواند تا عرفه نفسه را در برابر عرفه رب قرار دهد. در این روز برای عبادت و خشوع بر درگاه خدای متعال هر دعایی که در دیگر روزها نیز بر آن تأکید شده است، خوانده شود. در واقع دعاها و زیارت‌های گوناگون به تمام روزها و نه یک روز خاص تعلق دارند زیرا در ارتباط با شناخت و عبادت پروردگار هستند.
درک مضامین دعای عرفه برای اصلاح جامعه و فرهنگسازی
یزدان پناه با بیان اینکه امام حسین(ع) سخن نخست را با دعای عرفه می‌زند و از حج وارد جهاد می‌شود، گفت: از این دعا می‌توان برای اصلاح جامعه و فرهنگسازی در زمینه‌های مختلف بهره برد. از این رو بهتر است تا مفاهیم و مضامین این دعا را استخراج و به عنوان فرهنگ در جامعه استفاده کنیم. معانی این دعا به اندازه‌ای زیبا و راه‌گشاست که مسیر زندگی را هموار میکند. دعای عرفه از عرفان نفس شروع و به عرفان خدا ختم می شود.
به گفته وی، دعا یک فرصت استثنایی و بزرگترین توصیه پروردگار در قرآن کریم به انسان است. باید از هر شرایطی برای ارتباط با پروردگار و دعا استفاده کرد. امام حسین(ع) در دعایی می‌گوید: خدای متعال نیایش دعاکنندگان را می‌شوند و مانع اندوه‌ها می‌شود و درجات آن را بالا می‌برد و جباران و ستمگران را ریشه کن و سرکوب میکند، پس هیچ معبودی جز او نیست. تا فرهنگ ظلم و ستم حاکم باشد مردم نخواهند توانست به سوی کمال قدم بردارند، به همین جهت یکی از سنت‌های الهی در طول تاریخ مجازات ستم پیشگان بوده است.
آشکارترین موجود
این استاد تاریخ با بیان اینکه امام حسین(ع) در این مناجات عاشقانه و عارفانه چنان سخن می‌گوید که دل هر حقیقت جوی عارف را به شوق می‌آورد، گفت: آن حضرت(ع) با زیباترین واژه‌های عرفانی راز و نیاز کرده و عالی‌ترین ارتباط انسان با خدا را به نمایش می‌گذارد. امام(ع) در فرازی معرفت و رسیدن به خدا را به وسیله ذات مقدسش بیان میکند و برهان صدیقین را به انسان‌های خداجود و حکمای سعادت طلب می‌آموزد و این همان از خدا به خدا رسیدن است که مقام سلوک، وصول، شهود و ورود به وادی ایمن الهی را به سالکان حقیقت نشان می‌دهد.
